Fakir, foxsa fağır?

Nağılları hələ də çox sevirəm. Reallığı əks eləyən kitablardan ləzzət alıb bir kənara tullayan kimi bir desert kimi nağıl da oxumağım gəlir. Desertə şirin, dadlı bir şey «yeyərlər». Amma çoxdandı ki, yeni nağıl tapa bilmirəm. Bütün nağılların padşahı olur. Fağırın biri isə sarayın hiyləsindən qurtulub qalib gəlir. Elə düşünməyin ki, son günlər dəbdə olan padşah kəlməsini işlətməyim referendumla bağlıdır. Əslində padşahlıq məsələsi həmişə aktualdır. Amma köşənin qəhrəmanı padşah deyil, fağırdı. Nağıl ənənələrinin davamı kimi.
Bura Şərqdi. Okeaniya adalarının nağılları yağışdan, küləkdən danışa bilər. Bizdə isə hər şey reallığa çox yaxın olur. Personajlar, situasiyalar tanınası dərəcədə yaxın və doğma. Şərq nağılları teatrallığıyla seçilər. Ağzından od püskürən, əlinin işarəsiylə adamları yox eləyən sehrbazlar olmasa day o nə nağıl oldu ki? Real həyatda belə hoqqabazlara fakir deyərlər. Fakir deyən kimi yəqin hamının yadına foksçular düşdü. Deyirlər ki, foksçular da fakirlərin iş texnikasını mənimsəyib. Əsil fakirlər bizim nağıllarda və Hindistanda yaşayır. Fısıldayan ilanı bir baxışıyla ram eləyir, yanan fakeli udur, predmetləri göz qarşısında yox eləyir. Fakir üçün iynə üzərində yatmaq yun döşəkdənsə yataq dəstlərimizi istila eləmiş yeni süni material – sintipon döşəkdə yatmaq qədər adi bir şeydi. Hətta deyirlər ki, oralarda camaatı heyrətləndirməyi sənət seçmiş fakirlər iynə üstündə oturmağı turistlərin xətrinə sutkada saathesabı, yəni ki, biz 8 saatı işdə keçirməyə məcbur olduğumuz kimi gündəlik yapır və əvəzində bir parça çörək qazanırlar. Odur da, ona görə Hindistana nağıllar ölkəsi deyirlər.
Ümidvaram fakirləri fokusçularla müqayisəm hər şeydən hali oxucunun xətrinə dəymədi. Fakirlik (bizdə buna fəqirlik deyirlər) insanın mənəvi inkişaf yollarından biri sayılır: Fakir yolu, monax yolu və yoqin yolu. Ölməzlik axtarışlarında fakir yolunu seçmiş insan bədəninin tam hakimidir. O ağrı tanımır, ya da ağrısına məhəl qoymur. Günlərlə ac qala bilir, mədəsinin qiyamını qulaq ardına vurur. Bədənini incidərək onun tam hakiminə çevrilir. Şərqdə (bu dəfə bizi yox, üzü günçüxandakı Şərqi, xüsusilə də Tibet tərəfiə nəzərdə tuturam) fakirlikdən sonra salamat qalmış adamı yoqa məktəbinə götürür, bərpa eləyir, sağaldır və inkişafın ardını başlamaq şansı verirlər. Bilik və ağıl yolunu seçmiş yoqinlər fakirdən bir addım qabaqda olmuş olur. Monax yolu isə dini baxışları təsiri altında bütün emosıyalarını iradəsinə tabe eləmiş adamların yolu sayılır. Bu dəfə günçıxandan buraya qayıdaraq fakir sözünün dəyişməsinə baxaq. Tərki dünyaların, dərvişlərin də yolu olan fəqirlik hardasa fağıra, yarıyolda hansısa döngələrin birində fokusçu fakirlərə çevrilib. Sufi qəbirlərinə əzalarını sürtüb şəfa diləyən bizlər üçün bəlkə də bu o qədər də fərqli bir şey deyil. Nə fərqi var: fakir yoxsa fağır?
Yalnız nağıllarda fağırlar padşaha qalib gəlir. Bura isə Şərqdi, özü də Tibet dağlarından fərqli bir Şərq. Burda fağır olmaq böyük qəbahətdi. Səni adam yerinə saymayacaqlar, sözünü eşitməyəcəklər, qarın dolusu çörək tapa bilməyəcəksən. Mənəvi inkişafdan söhbət gedə bilməz. Burda padşah olmaq dəbdədir. Amma padşahlıq hamıya verilməz. Ona görə də fağırlıqdan ikrah duyanlar foksçuluq eləyir. Bir göz qırpımında milyardlar «qazanır», milyonların pulunu «hop» deməmiş yoxa çıxarıb xırıd eləyir və sənə ağzını açmadan, çeynəmədən tox olmaq dərsi verir. Bilirsiz də fokusçular tünlüyü sevər, onda qəbahətləri gözə görünmür.
Neynək, bu nağılın da öz qanunları var. Fağırlar qanun pozmaz, hətta bütün qanunlar fağırlarçün yazılsa da. Burda padşahlara qalib gəlmək də olmaz. Burda hətta şahlıq quşu da bilir ki, kimin başına oturmalıdı. Gözləmə ki, birdən başına oturar, sən də məcbur olub «kiş-kiş» eləyərək onu qovlayarsan. Əlbəttə, fağırlar təvazökar olar. Bütün nağılların sonluğu xoşbəxt olmalıdı, yoxsa o nağıl olmaz. Bu nağılda fağırmı, yoxsa fakir olacaqsan, bu hər kəsin fərdi seçimidir. Görürsüz, istəməsəm də dolayısı yolla yenə də seçim gününə gəlib çıxdıq…