Azərbaycanlının «pominka»sı
Yaxud keşiş mollanı, araq halvanı necə əvəz elədi

İri yemək stolunun üstündə tabuta qoyulmuş meyit uzadılıb. O, artıq üç gündür ki, burada son mənzilinə çatmağını gözləyir. Gözü yolda qalmayıb, qürbətdən gözlədiyi bir kəs də yoxdu. Uşaqlarını da nankor saymaq olmaz ki, analarına zülm verib 3 gün stolun üstündə saxlayıblır. Sadəcə, bu azərbaycanlı xanım ahıl yaşlarında xristianlığı qəbul edib. Vəsiyyətində də uşaqlarına bərk-bərk tapşırıb ki, məni xristian adətiylə basdırarsız. Ona görə də uşaqları adətə görə ananı yaxşıca yuyundurub, farmidronlayıb stola uzadıblar. Yaxşı ki, qış aylarıdır.
Rəhmətliklə vidalaşmağa gələnlərin hamısının əlində şam yanır (onları da xristian və müsəlmana ayırmayacağıq, yaxşı deyil). Keçi saqqallı keşiş mərasimi idarə edir. Deyirəm, dilimə qurban olum, rus dilində biədəb «pop» kəlməsini necə də abırlı səslənən «keşiş» kimi tərcümə eləmək olur! Keşiş ortada dövrə vurub içindən tüstü çıxan qabını camaatın burnu qarşısında yellədir. Ağlayan ağlayır, fikrə dalanı da yəqin ki, dünyanın necə də fani olduğunu düşünür. Keşişin dedikləri də elə bizim ölüləri basdıranda dediklərimizlə demək olar ki, üst-üstə düşür: o dünyaya keçidi rahat olsun, behiştlik olsun, Tanrı günahlarını bağışlasın… Bizdə adətən mollanın oxuduqlarından hamının gözləri yaşarır. Bəlkə də ərəbcə mənasını anlamadığımızdandı. Burda klasiik musiqi, daha dəqiq Baxın polifoniyası səslənir. Ölən xanımın peşəsi musiqiçi olduğundan onun arxivində vida mərasimini bəzəyəcək xeyli qrammafon valı vardı. Musiqi də yerinə düşmüşdü, axı bizdə klassik musiqi yalnız matəm vaxtı səslənir.
Əlqərəz, xanımı pis-yaxşı basdırdılar. Qəbir hansı dərinlikdə qazılmalıdı, evdən çıxanda başı yoxsa ayaqları qabaqda getməlidi kimi məsələlərin bizimçün bir o qədər də önəmi yoxdu. Evə qayıdıb yemək stolunun başına (deyəsən elə həimn stolun) yığışdılar ki, ölənin ruhu şad olsun. «Pominka»da (məncə bu sözün azərbaycanca ekvivalenti yoxdu) süfrədə araq mütləq olmalıdı. Pominkanı rus kinolarından yaxşı bilirəm, içib dəm olanlar axırda qucaqlaşıb qəmli mahnı da oxumalıdı. Bütün bunlar da yerli yerində.
Maraqlısı odur ki, sabah həmin xanıma cümə axşamı verəcəklər. Qonum-qonşudan, tanış-bilişdən gəlmək istəyənlərə uşaqları necə başa salsın ki, gəlməyin, anamız ağlı başında olanda xristianlığı qəbul edibmiş. Cümə axşamında onu halvayla, qoğalla yad edəcəklər. Yəqin ölənçün bir o qədər də fərqi yoxdu ki, onu evdən çıxaranda ayaqları, yoxsa başı qabaqda olacaq. Üstündə ağı deyəni rusca, yoxsa azərbaycanda dinlənəcək. Dərinə getsək elə basdıranlarçün də bir elə də fərqi yox idi. Sonu onsuz da yemək-içməknən bitəcəkdi, araqla ya araqsız, nə fərqi? Mənə elə gəlir ki, onun uşaqlarıyçün çox fərqi vardı. Bəlkə də ona görə atalar bizi axmaq işlərdən qorumağa çalışır ki, sonra uşaqlarımız əziyyət çəkməsin. İnsan kim olduğunu dəqiq bilməlidi, ya da ölənəcən dəqiqləşdirməlidi, heç olmasa uşaqlarının xətrinə!
Buna bənzər, amma əksinə olan bir əhvalat da bilirdim. Qarışıq nigahdan doğulmuş qız rus anasını basdırmağa ata qohumlarına köməkçün müraciət eləmişdi. Onlar da bacardıqları kimi, yəni müsəlman sayağı, mollayla, quranla aparıb qadını torpağa tapşırmışdılar. Evə qayıdıb araqla «pominka» eləmişdilər.
Deyirlər ki, ölən haqqında ya yaxşı danışarlar, ya da heç danışmazlar. Qınamaq olmasın, bizim yazının qəhrəmanı azərbaycanlı mərhum sağlığında qəbir qazanı da görüm-baxım eləmişdi. Əslən nardaranlı olan bu kişi evdəki iti görüb ölü yiyəsinə bərk-bərk tapşırmışdı ki, mərhumu evdən çıxaranda iti yığışdırın. Yoxsa bərk ulayıb camaatı peşman edəcək. Deyilənə görə bu it ölənin canı boğazından çıxanacan çox əziyət çəkibmiş. Canıyla əlləşəndə sahibinin yanından çəkilmirmiş, zingiltisindən evdəkilər də yata bilmirmiş. Sahibi ölən kimi sakitləşib. Olanlara bu itin gözüylə baxmaq da maraqlı olardı. İtin də dilin bilsəydim bir reportaj yapardım. Bəlkə həyat və ölüm haqqında həqiqətlərdən maraqlı bir açıqlama da verərdi.