Plasebo effekti

Yeni yaradılmış dərmanları təcrubədən keçirərkən adətən bir qrup insan gərək olur. Axı təcrübənin nəticələrini nəyləsə müqayisə eləmək lazımdı. Təcrübə siçanlarının da tərs kimi dili-ağzı yoxdu ki, hiss elədiyini danışa bilsin. Təcrübələri adətən könüllülər üzərində aparırlar. Onları iki yerə bölürlər. Birinci qrupa əsil yox, yalançı dərmanlar verilir. O biri qrup isə əsil dərmanları qəbul edir. Yalançı dərmanları qəbul edənlər də düşünür ki, təcrübənin bir hissəsidirlər və qəbul elədiklərinin dərman olmadığını bilmirlər. Bax bu xəbərsiz qrupa plasebo deyilir.
Plasebo özü tablet, yaxud mayedir ki, görkəmcə əsil dərmandan heç nə ilə fərqlənmir. Əslində isə onun içində heç bir aktiv element, yaxud təsir edici tərkib hissəsi olmur. Ona görə də o, insana heç cür təsir eləyə bilməz. Əlaxsüs kimyavi üsulla. Təsəvvür edə bilərsiz, hər iki təcrübə qrupu dərmanı qəbul edib təsirini gözləməyə başlayır. Az keçməmiş əsil, yaxud yalançı dərman qəbul edənlər hamısı eyni təsiri öz üzərində hiss eləməyə başlayır. Yanındakının ürəyi bulanırsa (Bu yəqin belə də olmalıydı, çünki dərman qəbul edib) sənin də ürəyin bulanır. Qəribəsi odur ki, kiminsə ürəyi bulanırsa, o birini gülmək tutmur, ürəyi getmir, yaxud səpmir. Məhz onun də ürəyi bulanır. Buna plasebo effekti deyirlər. Bu effekti təkcə dərman preparatlarından hiss eləmirlər. İnsanların əksəriyyəti gün ərzində müxtəlif yollarla bu effekti demək olar ki, öz dərisində hiss eləyir.
Ola bilər sizlərdən hər biri fikirləşirsiz ki, mütləq artıq «dərman» qəbul etmiş qrupdansız, plasebo qrupundan yox. Axı sizin də hamı kimi məsələn ürəyiniz bulanır, yaxud başınız fırlanır. Baş da belə şeydir ki, öz-özünə fırlanan deyil. Qiymətlər dəlicəsinə artanda sizi dəlicəsinə gülmək tütmür ki? Yaxud sabaha gumanınız itəndə özünüzü eyvandan başıaşağı tullamaqla heç kimi şoka salmırsız. «Burda kiminsə əli var» deyə düşünürsüz. Bilmirəm qoyunların bir-birinin ardınca düşüb özünü qayadan atmasına da plasebo effekti deyirlər, ya yox. Amma qoyun olmaq istəməzdim. Yəqin elə siz də.
Alimlər onu də deyir ki, hər şey bizim suyumuzdandı. Krandan gələn (yaxud gəlməyən) sudan danışmıram. Canımızın suyunu deyirəm, daha doğrusu alimlər deyir. Canlı aləmdə su ötürücü rolunu oynayır. Təbiətdə canında su olmayan canlı tapmaq mümkünsüzdür. Su malekulları yaxşı, ya pisi ayırmadan bütün informasiyanı nəinki bizim planetdə, hətta bütün qalaktikaya də ötürmək qabliyyətinə malikdir. Təsəvvür eləmək çətin olmaz, məsələn oturmusan marşrutda. Yanında insanlar ayaq üstə bir-birinə sığınıb istidən tər tökən vaxt pəncərənin yanında sərin və rahat yerdə oturanda da sənə komfortlu olmur. Niyə? Bunu vicdanla, tərbiyə ilə bağlaya da bilərsən, (yəni hamı əziyyət çəkərkən mənə rahat deyil). Amma sənə o vaxt yaxşı olar ki, hamıya yaxşıdı. Kiminsə qarnı ac olanda sənin qarnın burnuna dəysə də, qarnının böyüklüyündən gəzəndə ayağının altını görməsən də həyatın gözəl deyil. Söhbət Afrikada acınnan və susuzluqdan ölən zəncilərdən getmir. Onları da düşünməyi bacarmaq artıq insanlığın bir ayrı mərhələsidir. Bizimçün buna hələ xeyli inkişaf yolu var. Söhbət ətrafımızdakı insanlardan, onların əhvalı, yaşayışı, cüzaranı və bütün bunlardan daha vacib olan dünyaya baxış nöqtəsindən gedir. Necə deyərlər, hamı bir qazanda qaynayır, varlı - kasıb, ağıllı – axmaq, gözəl – kifir….
İndi məqam bizə əsil, ya da yalançı «dərman»ları içirdənlərdən danışmaq məqamıdır. Yazının kulminasiyasında əlçatmaz yüksəkliklərə dırmaşdım, deyəsən. Elə bilirdin ki, əlində çömçə tutub qazan bulayanların adını çəkəcəm? Bunu məndən gözləmə, oxucum. Mən də sənin kimi dərman atmışam. Bəlkə hər şeyin səbəbini yuxarılarda axtarmağın özü elə dərmanın əlavə təsirlərindən biridir. Bizi nə narahat eləyir? İsti, susuzluq, qiymətlərin artımı, polis qarşısında acizlik, hüquqsuzluq, savadsızlıq, kobudluq. Bilirsən ki, işin getsin deyə mütləq rüşvət verməlisən, adamın, daydayın yoxdursa cəmiyyətdə yerin yoxdu, axmağın, nadanın biri səni tapdayıb keçə bilər… Düşünəndə ki, hamını eyni problem narahat eləyir, onda bir az rahat olur, eləmi?
Ey insan, istədin, istəmədin yanaşı yaşayacağıq. Pis, yaxşı fikirləri bir-birimizə ötürəcəyik. Dəyiş-düyüş eləyib faydalanacağıq, ya da xəstələnəcəyik. Sübh namazının savabını, hər yeməkdən qabaq deyilən «bismillahı» bölüşdüyümüz qədər qətlləri, oğurluqları, naqislikləri, rüşvətxorluğun günahını da başhabaş bölüşəcəyik. Nə qədər canımızda su var bu yəqin ki, elə belə də olacaq.