Pul qutusu
Yaxud müasir novruzəlilərin günü bankomatda necə keçir?

Bu köşə ayın ilk dekadasında yazıla bilərdi. Çünki Bakı əhli bilir ki, paytaxt sakinlərinin maaş və təqaüdlərini kart sisteminə keçirəndən sonra ayın əvvəli bankomatlarda nələr baş verir. Pul kösürülməyə bəndmiş millət bankomatı əsarətə alır, onun var-yoxunu çıxarıb, əlbəttə ki, kart vasitəsilə boşaldan kimi əl çəkirlər. Ayın qalan günləri bankomatlar Bakı iqliminin özəllikləri, külək və günəşilə başbaşa boş dayanıb növbəti həmləyə hazırlaşır.
Bankomatlar camaatı, camaat isə bankomatları incidən zaman nələr səslənmir, İlahi! Bura pul qoyan bank işçisindən tutmuş bu bankomatı çıxaranın, gətirib bura yerləşdirənin, sonra milləti bankomata möhtac qoyanın atabatasını bolluca söyürlər. Amma deyən lazım, söyməyin. Bankomat aparatını kəşf edən adam artıq ölüb, yazığın heç ili də hələ çıxmayıb. Keçən ilin mayın 25-də dünya bankomat sisteminin «atası» əslən şotlandiyalı Con Şepard-Barron ömrünün 85-ci ilində rəhmətə gedib.
Ehtimal etmək olar ki, bankomatın kəşfçisi arzusunu reallaşdırandan sonra razılıq hissiylə yaratdığının yanında dayanıb bir şəkil də çəkdirib. Sonra bu şəkil bütün qəzetlərin ilk səhifələrini bəzəyib, bəlkə də nömrənin manşetinə çıxıb. Bu, hələ keçən əsrin 67-ci ilində baş vermişdi. Deyirlər ki, bu ideya onun ağlına vannada uzanan zaman gəlib. Bankomatın yaranmasıyla bağlı gəzən əfsanələrdən birində deyilir ki, guya onun yaradıcısı pulunu çıxarmaq üçün ha çalışıbsa növbənin uzunluğundan banka yaxın düşə bilməyib. O günü bütün bank sistemini və onun işçilərini lap bizim kimi 7 qatından söyüb kor-peşman evə qayıdıb. Nədənsə «Şeytana min lənət!» deyib unuda bilməyib bu günü. Sonra hirsini kir-pasıyla birgə yumaq üçün isti vannaya girəndə (lap Arximed kimi) dahiyanə fikir beyninə hakim kəsilib (amma nədənsə «Evrika!» çığırmayıb). «Mən anladım ki, İngiltərənin hər hansı yerində, ya da dünyanın hər hansı nöqtəsində olanda bankdan pul çıxarmaq mümkündü. Ən əvvəl yadıma şokolad satan avtomatlar düşdü və mən şokoladı pulla əvəz etmək qərarına gəldim» deyən kəşfçi ideyasını əvvəl «Banklayz» bankına təklif edir və onlarla müqavilə bağlayır. İlk bankomat London küçələrində görünəndə bayırda 1967-ci ilin 27 iyunu idi. Əvvəllər öyrəşdiyimiş plastik kartlar hələ yox idi. Pulu xüsusi çek vasitəsilə çıxarmaq olurdu. Fırıldaqçılardan qorunmaq üçün Şepard-Barron pin-kod prinsipini kəşf edir. Pin kodun 6 rəqəmli olacağını düşünərkən arvadı onu inandırır ki, insan cəmi 4 rəqəmi rahat yadda saxlaya bilər. Allah razı olsun bu qadından, yoxsa 6 rəqəmin əlində indi avara qalmışdıq, hələ də. Deyirlər ki, indi dünyada 2-3 milyon «avtomatik kassir» durmadan işləyir. Onun kəşfçisi buna görə Britaniya İmperiyasının zabiti ordeni ilə təltif edilib.
Bu bilikləri bankomatda növbədə duran adamlarla bölüşəsi olsam inanmıram ki, onun ünvanına səslənən söyüşlərin qədəri azalar. Bəlkə də kişi savab iş gördüyündən xristianların cənnətinə namizədmiş. Biz bir ucdan söyüb onu layiqli yerinə keçməyə qoymuruq. (Bu yerində bilmirəm ki, haşiyəyə çıxıb keçən əsrin 60-cı illərində Bakıda olan su qıtlığı barədə yazım, yoxsa diqqəti bankomatların qarşısındakı həngamələrdən qoparmayım. Ola bilərdi ki, o vaxtlar Bakıda camaat çimmək üçün bankomat kəşfçisi kimi vannada şellənmək əvəzinə vedrələrlə su daşımalı olmasaydı bu fikir elə bizimkilərin ağlına gələrdi və kimsə isti vannada uzanıb sonra Azərbaycanın şərəf ordenindən-zaddan almışdı yəqin. Öz kəşfimiz olsaydı bəlkə də onu nisbətən az söyərdik. Amma bankomat qarşısındakı baş verənlər güc gəlir və dramatik hadisələr meydanına qayıtmalı oluram).
Bankomat qarşısında hamı özünü bədbəxt hiss edir. Təqaüdçüyə elə gəlir ki, onu təhqir edirlər. Axı onun dəmir kassirlə danışacağı sözü yoxdu. Bəs iradını kimə desin, təqaüdün azlığından kimə şikayət etsin? Hələ Zamanın dalıyca da danışmağı gəlir, sözü içində qalıb. Hərdən adama elə gəlir ki, bütün bankomatlar pul içində zığ vursa da burdan təqaüdünü çıxaran qoca narazı qalacaq. Çünki onun narazılığı təkcə dəmir qutudan deyil. Burda hamıya elə gəlir ki, bu ürəksiz dəmir qutu onun bütün hüquqlarını tapdalayıb. Cavan da, qoca da, uşaq da narazıdı. «Poçt qutusu»ndakı Novruzəli kimi hamıya elə gəlir ki, bu qutuya saldığı məktubun yerinə gedib çıxmasında mütləq rolu olacaq, ya da dövlətin ona olan bütün borclarını elə bu bankomat ödəyəcək. Sonunda isə məşhur hekayədəki kimi elə onun özünü döyürlər. Pulu azdı, bir yana, arabir yerli şəraitə uyğunlaşan dəmir kassirlər kiminsə maaşını, təqaüdünü «kəsir», əvəzində çek uzadıb hələ bir bankdan istifadə etdiyin üçün minnətdarlıq da edir. 2 saat növbədə durub bir aylıq maaşını çıxarmağa ümidli, sonunda əliboş qalan adama «Rabitədə qüsurlar var» cümləsi heç nəyi izah etmir. Molla Nəsrəddin» jurnalının manifesti sayılan «Poçt qutusu» hekayəsinin yaranmasından az qala 100 il keçir. Biz hələ də nə dəmir qutulara etibar etməyi, nə də lazımi yerindən haqqımızı tələb etməyi öyrənə bilmişik…
…Ay bala, o aparatdan bir soruş təşaüdümüzü nə vaxt verəcəklər?...