Gözündən gülənlər

Nə deyirsiz deyin, amma ziyalı insanı lap küçədəcə kütlədən ayırmaq olur. Çeşidli maşınların əhatəsində yaşadığımızdan piyada gəzmək o qədər də hörmətli sayılmasa da şəhərdimizdə bir gəzişək. Əslində küçələrimiz təkcə buna yarayır, maşınlarçün çox darısqaldı. Onda, hələ salamat qalmış memarlıq abidələrindən baxışlarımızı qopardıb düz baxsaq arabir qarşımıza maraqlı insanlar çıxacaq. Üzbəüz çıxacağımız adam ahıl yaşlı, əsəbi, cındırından cin hürkən saqqıllı əmi, alicənab qadın, ya da romantik baxışlı cavan ola bilər. Amma onların içində hansısa altıncı duyğu orqanı ilə ziyalı insanı duyub ayırırıq. Ola bilər, yumşaq addımlarından, baxışlarından, mütənasib geyimindən, ya da ki, sanki hamını salamlayan təbəssümündən onun fərqli olduğunu duyuruq. Bəlkə də sonuncu meyar, yəni hamıya xoş məramla baxması onu hamıdan fərqləndirir. Axı məhz bu keyfiyyəti əksəriyyətimiz itirmişik.
Burda yumşaq baxışlı insanı sevmirlər. Ona görə də cəmiyyətin ən köməksiz zümrəsini adam yerinə saymır, anadangəlmə nəzakəti məsxərəyə qoyurlar. Burda qurd baxışlı, şir biləkli, tülkü xislətli, lap qoyun kimi axmaq, hətta donuz kimi pinti də olmaq olar. Amma mərhəmətli və xoşməramlı olmaq özünü hamıya güldürməkdi.
Sadə bir misal: bu günlərdə, daha doğrusu sentyabrın 1-də Bəstəkarlar İttifaqına yenidən qaytarılmış binanın təmirindən sonra açılış mərasimi oldu. Ölkə prezidenti ailə üzvləriylə birgə açılışa gəlmişdi. Bəstəkarlar İttifaqınnın bu mərasimi mətbuatda qısaca informasiya ilə işıqlandırıldı. Bir də ki, internetdə yerləşdirilmiş fotolardan məlum oldu ki, yeni zalda musiqi nömrələrindən ibarət kiçik bir konsert də baş tutdu. Binanın gözəlliyinə və yeni təmirinə söz ola bilməz. Parket bərq vurur, hər şey yüksək səviyyədə və tərifə layiq. Amma məni bir məqam narahat elədi. Bəstəkarlar İttifaqını cəmi 5 nəfər təmsil eləyirdi. Elə bil ki, bu boyda respublikada, yüzlərlə üzvü olan İttifaqda prezidenti salamlayacaq, onun gəlişinə araya çıxarılacaq bəstəkarımız yoxmuş? Sərgilənmiş fotolarda Bəstəkarlar İttifaqının sədri Firəngiz Əlizadə ölkə rəhbəri ilə danışan, təbrikləri qəbul edən yerdə, daha sonra isə zalda konserti dinləyən yerdə görünür. 3 nəfərdən ibarət prezident ailəsi zalın sol tərəfini, 5 nəfərdən ibarət Bəstəkarlar İttifaqının təmsilçiləri isə zalın sağ tərəfini əlbəttə ki, doldura bilməzdi. Bunu musiqiçilər daha yaxşı bilir, zal boş olanda səs divarlara dəyib tennis topu kimi ordan-bura tullanır və bütün effekti pozur. Hətta tamaşaçı, dinləyici diqqətindən əlini üzmüş və ona tamamilə etinasız olan, avanqardistlərin babası sayıla biləcək bəstəkar Şönberq deyirdi ki, «Tamaşaçının varlığı məni qətiyyən maraqlandırmır, amma o, akustika baxımından çox gərəklidir». Bəstəkarlar İttifaqında bunu yəqin ki, bilirlər. Heç olmasa akustika baxımından zalı demirəm hər küçədən keçənlə, elə öz bəstəkarlarımızla doldurmaq da olardı. Onlar tərif deməsələr də oturub musiqini dinləyər və sonda əl çalardılar. Onlar konsert zamanı tum çırtlamazdılar və söhbət də eləməzdilər. Bundan sonra necə deyək ki, bu məmləkətdə ziyalısının dəyəri və hörməti var. Elə bil ki, ölkədə savadlısından, biliklisindən, ziyalısından utanırlar ki, adam arasına çıxarmırlar. Yaxud da, nüfuzlu layihələrdə iştirak edən insanların, bütün yuku çiyinlərində daşıyanların adları hardasa görünməz yerdə, eynəksiz oxuna bilinməyək şriftlə, məsələn, qara fonda qəhvəyi hərflərlə yazılır.
Vicdan və günah haqqında sonsuzluğa qədər uzanan mübahisələr və dissusiyalar artıq aktual deyil və demək olar ki, hamının zəhləsini töküb. Ziyalı heç kimin əvəzinə günahlarını yumayacaq və bütün millətin savad yükünü çiyninə almayacaq. Savadlı adamların artması cəmiiyətçün hələ də göstərici deyil. Amma içində nur gəzdirən insanlar ən əvvəl baxışlarındakı nifrəti öldürüblər. Bununçün əvvəl ürəklərindəki kini süpürüb atıb sonra hamının əvəzinə utanmaqda davam edərək hələ də həqiqəti axtarırlar. Bizim anlamda ziyalı, mənim anlamımda gözündən gülənlər nifrətə, küdurətə, nifaqa ürəklərində qalib gəliblər. Bu böyük qələbədi. Maşınını cüyüldədib çirkab suları ətrafa fontan vurub keçənlər ola bilər eynəyi islanmış adamın köməksizliyinə, acizliyinə qaqqıldayıb uzun müddət güləcək. Amma kitabları zirzəmi siçanı kimi «gəmirən», son qəpiyini kağız-kuğuza verən, kitab və notlardan ibarət adacığın istisində böyüyən, oxuyankən xoşbəxt olan insanlar olmasa cəmiyyət iyrənccəsisinə, tez, şiddətlə və insafsızcasına məhv olacaq. Bunu hamı bilir.
Amma heç kim demədi ki, qarşıdan gələn adamın gözlərində nifrətdənsə sevgi axtarmam lazımmış. Taparammı, bilmirəm? Bu də yəqin növbəti mərhələdi…