Siqaret tüstülədən tələbə günü

Tələbə deyəndə əhalinin ən fəal, aktiv, yeni ideyalarla ilhamlanmış və gənc təbəqəsi nəzərdə tütülür. Bu gün beynəlxalq tələbə günüdür və dünya aktiv, haqq-ədalət mübarizəsində olan, şənlənməyi bacaran və bilik qranitini dişləriylə gəmirən cavanlarına təqvimdə bir gün ayırıb ki, yığışmağa bəhanələri olsun.
Bütün rəsmi bayramlarda olduğu kimi bu bayramın da gözyaşardıcı qəmli tarixcəsi var. Bayramı 1946-cı ildə Tələbələrin Beynəlxalq konqresində Praqa tələbə-patriotların şərəfinə təsis ediblər. 1939-cu ildə faşistlərin işğal etdiyi Çexoslavakiyada tələbələr dövlətin yaranma ildönümünü qeyd etməkçün nümayişə çıxmışdı. Nümayişi dağıdarkən tibb fakültəsinin tələbəsi Yan Opletal güllələndi. Onun dəfni günü böyüyüb ağıllı-başlı nümayişə çevrildi. Bu nümayişin onlarla iştirakçısı döyüldü, həbs edildi. Səhəri gün gestapoçular sübh tezdən tələbə yataqxanasını mühasirəyə aldılar. 1200 tələbə həbs edilib Zakesnxauzen konslagerinə göndərildi. Hərəkatın 9 aktiv iştirakçısı məhkəməsiz Ruzin türməsində edam edildi. Hitlerin əmrinə görə bütün Praqa ali məktəbləri müharibənin sonuna kimi bağlandı.
Bu tarixcəni oxuyanda adam Çexiya tələbələrinə görə qürur duyur. Tarix boyu tələbələr cəmiyyətin ipə-sapa yatmayan, yenilikləri göydə tutan və gözəlliklərə, eləcə də ədalətsizliklərə daha həssas olan təbəqəsi olub. İnqilabların başında duran pis-yaxşı liderlər tələbə qüvvələrinə dayaqlanıblar. Hələ çar Rusiyasının zamanında imperator əmri ilə təsis olunmuş universitetdə oxuyan tələbələrə qoyulmuş ciddi qayda qanunda onlara kəndli paltarı geymək qadağası vardı. Bu qadağanı pozan tələbə pulla cərimə edilir və qılınc gəzdirmək hüququndan məhrum edilirdi. Yəni ki, tələbələr xüsusi, yüksək kasta ranqına yüksəldilir və dəfələrlə aşağı sayılan kəndlilərə yaxınlaşmaq məqbul sayılmırdı. Yəqin ki, rus çarlarının ürəyinə dammışdı ki, nə vaxtsa yetişdirdikləri, savad verdikləri tələbələr bütün quruluşun altını üstünə çevirəcək. O vaxtlar hələ ki, tələbənin hörməti vardı və ən yaxşı tələbələrə hərbi rütbələr verilirdi.
Elə təxminən o zamanlar bizdə də «fitilbörkdə» oxuyub qayıtmış tələbələr cəmiyyətin qaymaqları sayılırdı. Bu elə bir dövr idi ki, universitetə yalnız oxumaq üçün gedirdilər. O vaxlir qızın cehiz xonçasına diplom da qoymaq dəbi yox idi. Ona görə də keçmiş zamanlarda istər kasıb, istər varlı ailələrin qızları ali savad ala bilməzdi.
Bu günün tələbələri simvolik şəkildə birləşərək cəmiliklə şənlənməyə yığışır. Qabaqdan gələn sessiyanın zəhmini yaddaşından bir günlük silir, zaçot və imtahanları vecinə almayarayaq daha bir gün də avaraçılıq etməyə can atır. Niyə də olmasın? Universitetləri bağlayan faşistlər yoxdu, millətlərin azadlığı indi daha incə, gözəgörünməz və texnoloji silahlarla gücləndirilmiş şəkildə aparılır. Kimini internetdə güdmək, Facebookda danışdıqlarını izləməkçün xəfiyyələr ordusu saxlamaq lazım deyil. Tələbələrsə həmişəki kimi fərqinə varmadan hər şeyi danışır və qorxu-hürkü bilmir. Amma bayramlara ehtiraslı yalnız bizlərik. Çünki xaricdə elan edilmiş bütün beynəlxalq bayramların heç avtoriteti yoxdu. Belçika tələbələri ümumiyyətlə tələbə bayramlarına soyuq yanaşır. Sessiyanı uğurla versələr bəlkə yığışıb söhbətləşərlər. Danimarka tələbələri bayramları ailəvi şəkildə və dostlarıyla keçirir. Onlar yığışıb qitarada çalıb oxuyur, gecə yarıdan sonra isə bara gedirlər. Amerika tələbələri isə hər şeyi və hər yerdə bayram etməyi sevir. Çünki istədiklərin etməyi, istədiklərini deməyi də bacarırlar.
Bu günü dünyada bir neçə üsulla qeyd edəcəklər: akademik azadlıq, universitetlər vətəndaş yetişdirən mərkəz kimi, təhsilin bu günü barədə söhbətlər aparmaqla, tələbə hərəkatı liderləriylə tarixi yada salmaqla, Beynəlxalq Şəbəkədə tələbələrin hüququ Deklorasiyasının ən qiymətli məqamlarını sadalamaqla. Gördüyünüz kimi burada kimsəni mədh eləmək və tərifnamə oxumaq adda bir kəlmə də yoxdu.
Sosial süstlüyə qarşı bütün dövrlərin ən yaxşı silahı olan tələbələrimiz indi niyə bu qədər dayaz və bu qədər etinasızdır? Axı dünyanın tələbələri susmur! İran türmələrində yüzə yaxın tələbə saxlanır. Çində tələbələr Tibet dilinin tədrisinə etiraz edir, Fransa, İtaliya, Ukraynada tələbələr təhsilin kommersiyalaşmasına qarşı çıxış edir. Bəzən bu etirazların ciddi fəsadları da olur. Bizdə tələbə hüququ barədə bir kəlmə desən sənə çəp-çəp baxarlar. Bu da bir qanunauğunluqdu, kimsə səni sıxışdırmırsa, ayaqlamırsa, güllələmirsə, konslagerə salmırsa onda sən başını mobil telefondan ayırmayaraq damağında siqaretlə gününü kitabxana sakitliyində deyil, çayxana qələbəliyində keçirə bilərsən. Yeri gəlmiş bu gün həm də siqaretdən imtina günüdür. Bu gün damağında siqaret olan tələbələrin ikiqat bayramıdır.
P.S. İş elə gətirdi ki, yazını yazmazdan əvvəl bu günlərdə Bakı meriyası qarşısında keçirilmiş aksiyanın fotolarını, ondan əvvəl isə gənclərin metroda etiraz videosunu izlədim. Miqyasdan danışmaq artıqdır. Metronun çıxışındaca «qulaqlanmış» etirazçılar heç bir tin irəliləyib «Baksovetin» binasına yaxınlaşa bilmədi. Metrodakı etirazçıların isə cəmi 2 nəfər tamaşaçısı vardı…