Haqsızlıq haqqında oda
Yaxud əl qayıdıb üzü yumasa nə olar?

Dünən qəribə səhnənin şahidi oldum. Evimizin yaxınlığındakı həmişə aşıb-daşan zibillikdə adətən üstü-başı kirli, amma zirək bir kişi (rəngi-rufundan rusa çox oxşayır) yerə atılmış zibil bağlamalarını boş yeşiklərə doldururdu ki, zibil maşını gələndə aparmağa bir şey olsun. Camaatı bilirsiz də, yeşiyi boş qoyub zibili yerə atmağı çox sevir. Düzün desəm, hər səhər avtobusu gözləyərkən kiminsə zibili belə həvəslə yığışdırmasına baxmaq ləzzət eləyirdi. Bu dəfə isə o, tək deyildi. Yanında xəz dəri mantolu bir xanım əlində bel ona kömək edirdi.
İcazə versəydiz xanımın təsvirinə yer ayırardım. Xanımın təsviri varsa bu artıq publisistika yox, əbədiyyat olur. Amma yan keçəsi səhnələr deyil, bunu görmək lazımdı. Sazım yoxdu deyən sözümü işə salım gərək. Hə, sizə kimdən deyim, xəz dəri şubalı qadından. Öz aramızdı, topuğacan uzunluğunda olan bu şubanın qiymətini geyənlər bilər, amma mən də anladım ki, ucuzvari bir şey deyil. Enli reqlan qolları arabir ona mane olsa da o, çırmalanmırdı. Hətta əyiləndə balağı yerə dəyirdisə də balaqlarını əlində toparlamırdı. Yəqin ya çox hirsliydi, ya da çox tələsirdi. Bəlkə də belə geyimdə işləmək peşəkarlığı vardı. Ola bilər ki, mən «tamaşa»ya yarıdan baxmışdım. Onun zirək kişinin əlindən beli necə qoparmasını, hələ bir onun ünvanına bir-iki yağlı söz deyib hikkəylə «bəri ver görüm» deyib özünü səfərbərliyə alması səhnəsini ötürmüşdüm.
Bu qadın dəqiq azərbaycanlıydı. Bunu mən şubanın keyfiyyəti və saçının «refle»sindən tanıdım. Bizim qadınların əlinə 3 manat pul keçən kimi tez-tələsik saçının rəngini dəyişirlər. Deyim ki, belə saç rəngi də ucuzvari bir şey deyildi. Ona qulluq eləməkçün hər iki həftədən bir bərbərinə bir qucaq pul bağışlamalısan. Yoxsa saçının ağı, qarası adamın gözünə girər. Əlqərəz, super görkəmli və mütləq azərbaycanlı olan bu xanımı səhər tezdən özünə əl qatmağa nə vadar eləmişdi? Bütün mümkün versiyaları fikrimdən keçirdim. Bu qadın zibil daşıyan kişinin arvadı ola bilməzdi. Guya sübh yuxusuna haram qatıb ki, ərini işdə danlamasınlar. Biz azərbaycanlılar (şubalı, ya şubasız fərq eləməz) ruslara qız verməyi sevmirik. Özü də ola zibil daşıyan bir kişiyə. O özü də xadimə olamazdı, çünki işə işguzar geyimdə gələrlər. Adətən xadimələrin şubası olmur ki, çaşıb onu bir işə də geyinsin. Qalır üçüncü variant- bu xanım zibildaşıyanların müdiridir.
Yəqin ki, səhər tezdən idarəyə bir xoşniyyətli adam zəng eləyib xəbərdar edib ki, yoxlama gələcək. Əlbəttə bu mənim versiyamdı. Müdir də (ola bilər ki, şubalı xanımın başının üstündə daha bir müdiri də var) hamını çölə töküb ki, «mən bilmirəm, hər yer gül kimi olsun». O xanımın yerində olmaq istəməzdim, hətta şubam olmasa da. İndi sual olunur, bəyəm zibildaşıyanların müdiri olsan belə bu qədər qazanarsan ki, ürəyin istədiyini geyib (yəqin ki, şubalı xanım işə marşrut avtobuzda gəlmir) çırmanıb iş görəsən? Gərək bütün rayonun xadimələrinin maaşını cibinə qoyasan ki, özünə nəsə abırlı bir şey ala biləsən. İzah eləməyə ehtiyac yoxdu məncə, buna «ölü canlar» deyilir. Yəni ştatda yüzlərlə xadimə, zibildaşıyanın adı gedir və onların əvəzinə bir-iki nəfər işləyir. Qalanının rulunu müdirlər cibinə qoyur. Ona görə də biz zibilin içində yaşayırıq. Odur ki, yoxlama gələndə hamının canına vəlvələ düşür ki, birdən paxırımız açılar.
Kənardan baxanda bu iki nəfərin əl-ələ verib təmizlik eləməsi cahdləri göz yaşardıcı dərəcədə idillik səhnə olsa da avtobusumuz gəldi və biz ordan aralandıq. Amma mən az sonra xalqın laqeydliyinin səbəblərindən birini anladım. Hətta bu fikir beynimdə ildırım kimi çaxdı. Burda hamı rüşvətə, başqasının malını yiyələnməyə, haqsızlığa qarşı ona görə danışmır ki, əksəriyyətinin əli bulaşıqdı. Təsvir elədiyim xanımın şubası bir daha sübut eləyir ki, o bunu halal zəhmətlə almayıb. Şuba geyənlər kastası isə heç vaxt zibil yığışdırmaz. Amma bu qadın heç olmasa bir müddət özünü xanım kimi duymaq istəyib. Əvəzində o, yüzlərlə xadimənin plunu yeməyə, yeri gəlsə bir də zibili yığışdırmağa razıdı. Ona görə də o, heç vaxt haşsızlığa qarşı səsini çıxarmaz. Onlara az da olsa padşah kimi yaşamaq şansı veriblər. Rüşvət alan müəllim də, haqqı tapdalayan hakim də, vicdansız biznesmen də, hətta zibildaşıyanlar da ölkədəki haqsızlığa göz yummalıdı. Onun başqa yolu yoxdu. Yoxsa «şuba»sını əlindən alarlar…