Sən
mənimsən, mən sənin
Yaxud məhəbbət üçbucağında artıq bucaq kimdir?
Soruşursan, məhəbbət üçbucağı nədi? Bax, «Sən o yanda, mən bu yanda»
olanda, «Ceyran tək boynun buranda» tərəflərdən birinin səbri çatmır,
ayağı sola sürüşür və üçüncü bucaq yaranır. Sonra xoşuna gəlir, daha
sonra isə adətkarlığa çevrilir və s. Yəni ki maili müstəviylə sürüşə-sürüşə
gedir…
Günlərinin bir günü milli adətlərlə yaşamış bir insan başa düşür ki,
vağzalıdan da başqa çıxış yolları varmış. Adam boyda qoçun buynuzuna
qırmızı lent bağlayıb qızın qapısına gətirməsəydi də tək qalmazdı. Çeşid-çeşid
qızılları nişanlısının boyun qulağına doldurmasaydı da, top tüfənglə
cəh-cəlallı toy eləməsəydi də. «Adımız, sanımız var» deyb bütöv bir
nəsli 20-30 il ərzində cehiz toplamağa məhkum eləməsəydi də uşaqları
doğulacaqdı və hətta böyüyəcəkdi. Amma bunu anlamaq üçün əvvəl bütün
sadalanan sınaqlardan keçməlisən. Hətta deyərdim ki, Anna Karenina,
Tolstoyun özünü qatarın altına atmış məşhur qəhrəmanı dünyada olan nikah
formalarından xəbərdar olsaydı bəlkə də «Bıy, başıma xeyir. Qatar altına
nöş atılım ki?!» deyib özünə qımazdı. Həyatının ardını sevgilisi və
əriylə bərabər şad-xürrəm yaşayardı. Düzdü, bununçün o biri bucaqlara
da bəzi şeyləri anlatmaq lazım gələrdi.
Qədimdən bəri çoxuşaqlı ailələr firavanlıq simvolu sayılıb. Yəni ki,
nə qədər çox uşaq olarsa ailə də o qədər bəxtəvər və təminatlı idi.
Bu mənada ən firavan xalqlardan biri olan bizlər uşaqlarımızı qocalıqda
altımızı təmizləməyə, həyət bacada iş görməyə, ev-eşikdə əl tutmaq xatirinə
doğuruq. Ona görə də keçmişdə çoxarvadlılıq təqdirəlayiq sayılırdı.
Çünki bir arvad bu qədər uşaq doğandan sonra ulduz altında şeir deməyə
yaramırdı. Bununla belə hətta Quranda da deyilir ki, 4 nəfərdən artıq
arvad lap ağdır. Deməli 4 nəfərə qane olub xoşbəxt yaşayanlar da var.
Çinlilərin isə ikinci arvadı çox vaxt fahişələdən seçirdi. Bu qadının
evində uşaq əlindən tərpənməyə yer olmasa da, ataları onlarla qan qohumluğunda
əmin olmasa da bu evin yolunu unutmazdı və vaxtaşırı buralara gələrdi.
Bəzən isə çinlilərin ikinci arvadları onun validenləriylə bir evdə yaşayardı.
Qadın üstündə müharibələr çox olub. Amma didişmələr qadını ələ alanadək
davam edir. Sonra hamısının nənəm demiş «pısı yatır» və sonrakı həyatını
təlatümlərsiz yaşayırdılar. Sezarın müşahidələrinə inansaq qədim keltlərdə
qəhrəman-ananın uşaqlarının, (özü də bütün uşaqlarının) atası qapıdan
isçəri girmiş birinci kişi sayılırdı. Sezardan soruşardıq, görəsən bu
qapıdan neçə dəfə içəri girmək olardı?
Orta əsrlərdə həddi buluğa çatmış qızı hələ balaca oğlan uşağıyla adaxlaya
bilərdilər. Oğlan böyüyənədək gəlin uşağın qohumlarının mülkiyyəti saylırdı.
Çox vaxt qaynata öz hüquqlarının icrasıyla məşğul olurdu. Amma qaynatadan
doğulan uşaqlar hələ boyüyəcək oğlanın uşaqları sayılırdı. Hindistanda
isə əksinə, kişi azyaşlı qızla nişanlana bilərdi. Qız böyüyənədək kişi
kimlə istəsə yaşaya bilərdi. Bəzən kişilər dul arvad alaraq hüququ arvadının
böyüməsini gözləyirdi. Sonra qız ərinin yanındakı qanuni yerini tutanda
bu qadın evin qulluqçusu olardı. Belədi də, təzə ay doğanda köhnəsini
ulduz kimi doğrayıb göyə səpirlər.
İndi ərəblərin qadınlara qarşı münasibətini görəndə, onların nə vaxtsa
matriarxat dövründə yaşadıqlarına inanmaq çətin olur. Qədim ərəblərdə
qadının 10 nəfərə qədər kişiyə sahib olmaq icazəsi vardı. Uşaqların
atası isə ümumi iclasda «evin kraliçəsi» tərəfindən seçilir və elan
edilirdi. Bəlkə ərəblər hələ də keçmiş hörmətsizliklərin acığını bütün
dünyanın qadınlarından çıxırlar?
Çukçaların arvadı hələ əri sağ olarkən onun qardaşı, ya da yaxın qohumu
ilə yaşaya bilərdi. Bəzən evə çox hörmətli qonaq gələndə çükçalar yemək-içməklə
bərabər yatağı və üstündə arvadını da əziz qonağa təklif edirlər.
Nubiya qassaniyye ərəb qəbilələrindən olan qadın ərindən həftədə 3 gün
azad olduğu günlərin danışıq yoluyla icazəsini ala bilərdi. Həmin bu
3 gündə kimlə istəsə, harda istəsə, hətta nə etsə də kişinin razılığını
almış kimi sayılırdı. Qədimlərdə bəzən qadınlar kefinə düşsə qapıya
xüsusi bayraq sancmaqla kişilərə him-cim edirmişlr. Kim istəsə qapıdan
nəinki içəri keçər, hətta ürəyi istəyənədək, daha doğrusu ev sahibəsinin
ürəyi istəyənədək orda qala bilərdi. Amma uşaq məsələsinə gələndə demokratiyaya
son qoyulurdu. «Hər kişiyə öz uşağı» şüarı burda keçmirdi. Uşaqların
atasını qəbilənin ağsaqqalı müəyyən edirdi. Amma kişilərin «öz xoşbəxtliklərindən»
imtina etmək hüququ da vardı.
Dünya tarixini vərəqlədikcə düşünürsən ki, bu mənada Tibetin qadınlar
ən xoşbəxti olublar. İndi yox, qədim poliandriya zamanında, yəni çox
ərlilik dövranında. O vaxtlar kişilərin də işi pis deyildi. Onlarn əsas
vəzifəsi qadını uşaqla təmin etmək idi. Bu səadətin əvəzində onlar bütün
təsərrüfatı öz çiyinlərin alır və fiziki işlə, yəni elə bacardıqlarıyla
məşğul idilər. Evin yeməyini kim bişirir, qabını kim yuyur sualına dəqiq
cavab verən yoxdu. Yəqin bu yerində perqament cırılıbmış. Tibetdə o
qədər yaxşı vəziyyət idi ki, bura qaçıb gəlmiş qərbli qadınlar geri
qaytmaq istəmirmiş. İndi isə Qərb monoqam olub və demokratiyadan danışır.
Biz də onlara zü tuturuq. Deyim ki, o qədər də alınmır. Yalandan demokratıq
deyə də bilərik, amma biz ayrı mahnı oxuya bilmərik! Vallah dilimizi
elə öz babalarımız kəsər:
…Sən mənimsən, mən də sənin!,
…Özgə xəyal eləmə!
…Balam ey!..
