|
Həqiqət
güzgüsündə
Qrotesk gülüş doğurmur, amma gülünc görünür
Edqar Ponun bir hekayəsi var: iki matros boşalmış şəhərə daxil olur. Şəhəri
vəba ağzına alandan sonra sakinlərin əksəriyyəti köçüb gedib. Öləni ölüb,
qalanı da canını dişinə tutub bir təhər yaşayır. Evlərdən birinə girəndə
onlar masa ətrafında yığılıb yemək yeyən bir dəstə adamla rastlaşırlar.
Bu yığıncaq matroslara çox dəhşətli göründü. Çünki masa ətrafında oturmuş
insanlardan hərəsinin müəyyən bir hissəsi həddən artıq inkişaf edib o
biri cizgilərini örtmüşdü. Birisinin alnı o qədər böyük idi ki, başının
üstündə tac kimi ucalırdı. Bir başqasının isə bir qulağından o biri qulağınacan
uzanan dodaqları vardı. Ağzını açanda elə bir uçuruma baxırsan. Birisinin
burnu o qədər uzun idi ki, xortum kimi sallanırdı. Üçtəlik yoğun, sallaq
ət kimi çənəsindən də aşağı düşürdü. Dördüncünün yanaqları çiyinlərinə
qədər sallanırdı. Elə bil ki, çiynində iki bardaq şərab gəzdirirdi. Səhnə
son dərəcə eybəcər və ikrah doğuran idi. Burdan məntiqi nəticə çıxır,
hansısa orqanın, hansısa keyfiyyətin normadan bir qədər artıq olması kifayətdi
ki, eybəcərlik yaransın. Təsvir edilən obrazlar yəqin ki, yazıçının fantaziyasının
məhsuludur. Həyatda belələrinə rast gəlməzsən. Həyatın öz eybəcərlikləri
var.
Qəlbin də bir hissəsi ifrat inkişaf edib o biri keyfiyyətləri kölgədə
qoyanda da belə effekt alınır. Sadəcə bu eybəcərliyi kostyum və qalstuk
arxasında gizləmək olur. Hətta ən dəqiq güzgülər də onları aşkarlamayacaq,
üzünə vurmayacaq, başına qaxmayacaq. Amma nə olsun?! Kimsə təminat verə
bilməz ki, qəlbin eybəcərliyini görən yoxdu. Biz yeməkdən ötrü ruhumuzu
İblisə də sata bilərik. Fikir verin, hələ aclıq yoxdu, aclıq nədi, heç
qıtlığa eyham da yoxdu, amma hamı bir-birinin ətini bir parça çörəyə görə
didə bilər. Aclıq olsa nə olar? Biz oynamaqdan ötrü ölürük. Evin körpəsi
başını saxlamağı öyrənən kimi onu dingildədirik. Ayağı yer tutan kimi
dünyanı ona rəqslə başa salırıq. Biz cinslər məsələsində lap ilişib qalmışıq.
Bu problem beynimizdə o qədər yer eləyib ki, bu barədə rahat fikir yürüdə,
bu mövzuda heç danışa da bilmirik. Bu utancaqlıq deyil, riyakarlıqdı.
Çünki cəmiyyətdə ayağı sürüşmüş insana ilk daşı atan, üzünə hər dəfə vuran
adamın özünün mənəviyyatı axsaq olur. Biz azadlıqdan çox danışırıq, özü
də lap çox. Danışırıq, arzulayırıq, amma azad cəmiyyət yaratmaqçün əlimizi
ağdan qaraya vurmuruq…
Sənətdə buna qrotesk deyirlər. Bir cərəyan kimi 20-ci əsrin əvvəllərində
ortaya çıxıb. Qrotesk gülüşdən, yumordan, hətta satiradan da bir addım
o yanadı. O, artıq gülüş dolurmur, amma gülünc görünməkdə davam edir.
Rəssamdıqda Bosxu qroteskin «ata»sı sayılır. Onun tablolarında çoxlu insan
olur və onlar hərəsi bir işlə məşğul olur. Elə bil ki, kütləni, xalqı
təsvir edir. Burda hamı harasa tələsir, kimsə torpaqda eşələnir, kimsə
başqasının başına dırmaşır, kimsə tapdaq altında gülür, başqa birisi isə
qamçıyla döyülsə də şənlənir, atılıb düşür. Onun qəhrəmanları da ağlayır.
Amma uçurumun kanarında, tonqalda da stfətlərindəki emosiyalar eybəcər
və gülünc görünür. Üskük boyda, iynənin deşiyindən keçəcək qədər arıq
adamlarla yanaşı nəhənglər də burda yer tapır. Sanki bir növ cəmiyyətin
portretini çəkir. Bütün emosiyalar həm təbiidir, çünki hamımış şənlənirik,
ağlayırıq, sevinirik, qəmlənirik. Həm də ki, bu emosiyaları bu miqdarda,
bu təqdimatda görmək ləzzət vermir. Bosxun tablolarında ovçunun tabutunu
daşıyan meşə heyvanları ağlayır. Dovşan göz yaşlarında boğulur, şirin
dərdi başından aşır, canavarın qəmdən guya ki, dizləri tutmur. Amma onların
gözləri gülür. Onlar göz yaşları içində şənlənir, necə deyərlər kam alırlar.
Arabir bizdə də qaz partlayışından uçmuş binanın yanında gülən məmurların
üzləri kadra düşür. Amma bu da təssadüfdü, sənət deyil.
Mən də son günlər xalqımın portretini çəkəcək rəssamı axtarıram. Həmin
bu torpaqda yaşayan, əzilən, inciyən, düşünmək istəyən insanların içindən
bir gün belə cəsarətdə bulunan birisini görməyi istəyirəm. Öz duyğularını
çəkməkdən rahat yol olarmı? Qırmızının yanında yaşıl o qədər gözəl görünür
ki! Bəs kimsə maraqlanırmı ki, 20 illik Qarabağ problemi, qanlı hadisələriylə,
dərdləri, emosiyaları, nisgiliylə nə real, nə də uydurulmuş obrazlar doğura
bilmir. Niyə dünya səviyyəli sayıla biləcək milli rəssamlığımıza köçə
bilmir? Cərək azərbaycanlı «Van Qoq»lar doğula ki, isti ocağını atıb onun
kimi mədənlərə köçərək son paltarlarını fəhlələrə paylayandan sonra xəstə,
yorğun, şikəst insanların portretini çəksin? Bəyəm bizdə vaqonlarda yaşayanlar
arasında belə obrazlar qıtlığıdır?
Ah, az qala unutmuşdum. Boşboğazlığımı mənə bağışlayın. Axı incəsənət
heç vaxt xalqın olmayıb!
|
|
