Üç dəfə sürgün olunmuş rəssam


Ələkbər Rzaquliyev 25 illik sürgündən yaralı barmaqları və qıc əlləriylə qayıdıb

Bu il Azərbaycan rəssamı Ələkbər Rzaquliyevin anadan olmasının 100 illiyidir. Yubiley rəssamın fərdi sərgisiylə və sərgi ərəfəsində buraxılacaq kitabla qeyd ediləcək. Guman ki, çoxlu xatirələr deyiləcək, rəssamın əsərlərindən danışılacaq, onun yaradıcılığının Azərbaycan rəssamlığında yeni qeyd olunacaq. Və yenə də bu insanın həyatındakı ağrılı acılı illəri cəmi bir-iki kəlmə ilə vurğulayacaqlar.
Ələkbər Rzaquliyev haqqında yazılan bütün monoqrafiyalarda, sənətşünas yazılarında rəssamın 1920-ci illərdə təhsil aldığı dövrdə yaratdıqları təhlil edilən kimi birdən-birə 60-cı illərdə çəkdiklərinə keçirilir. Elə bil aradakı illər beş-üç gün imiş, bu barədə heç yazmağa dəyməzmiş. Ən cəsarətli yazılarda o illərə bir cümlədən artıq yer verilmir: “Ələkbər Rzaquliyev ömrünün 25 ilini həbsxanalarda keçirib 56-cı ildə bəraət alıb”. Vəssalam.
Ömrünün ən bəhrəli illəri Stalin represiyasının badına getmiş minlərlə ziyalıdan, böyük sənətkarlardan biri olan Ələkbər Rzaquliyev üç dəfə həbs olunub. Bu cəza onu rəssamlıqla vaxtında məşğul olmaq imkanından da məhrum eləyib. 1956-cı ildə Stalinin ölümündən sonra Azərbaycana qayıdan rəsamın peşə təcrübəsi yox idi, qəlbi qırıq idi. Üstəlik, o qədər zəifləmişdi ki, əlinə qələm almağa da gücü çatmırdı. Amma bu mübariz insan ömrünün yerdə qalan hissəsində o qədər qətiyyətli, məqsədyönlü işlədi ki, illərini yaradıcılığa həsr eləmiş başqa rəssamları da ötə bildi. O, məhz öz sənətiylə tanındı.

Məktəbi atmağa birinci çağırış: “Allahla mübahisə eləməzlər”
Rzaquliyev Ələkbər Ələsgər oğlu 1903-cü il yanvarın 31-də Bakıda xırda ticarətlə məşğul olan kiçik bir dükan sahibinin böyük ailəsində doğulub. Uşaqlığı qədim şəhərin əyri dalanları, yoxuşa düzülmüş Şərq koloritli evlərində keçib. Yaşıdları kimi onu da oxumağa mollaxanaya veriblər. Sonra rus-tatar məktəbində oxuyub. Gələcəkdə həmin mollaxana, şəhərin əyri dalanları onun yaradıcılığında üzə çıxacaq.
Ailədə rəssam olmasa da, Ələkbər öz istedadını kiçik yaşlarında büruzə verib. Rəssamın arxivində Sovet Rəssamlar Şurasının I qurultayı üçün yazılmış “Unudulmuşların rolu” başlıqlı bir əlyazma var. Orda oxuyuruq: “Azərbaycan incəsənəti tarixindən söz düşəndə inqilaba qədərki dövrdə bizim sənətə olan münasibəti unutmaq olmaz. Yadımdadı, mən 1918-ci ildə I Realnı Uçilişin nəzdində rəssamlıq studiyasında oxuyanda qoltuğumda albom evə qayıdırdım. Atamla mən axundla qarşılaşdıq. Salamlaşandan sonra axund “Ələsgər kişi, oğlun nəylə məşğuldu?” soruşdu. Biləndə ki, rəsmlə məşğulam, bunun günah olduğunu dedi. “Çəkdiyin insan, heyvan rəsmlərinə gərək ruh, can verəsən. Buna yalnız Allah qadirdir. Allahla mübahisə eləməzlər” və s. belə sözlər dedi”. Xoşbəxtlikdən axundun rəyi gələcək gələcək rəssamın həyatını dəyişə bilmədi. Rzaquliyev təhsilini rəssamlıq Texnikumunda davam etdirdi.
1920-ci ildə komsomola üzv oldu və məsuliyyətli işlərə qoşuldu, respublikanın uzaq rayonlarına komsomol tapşırıqlarını yerinə yetirməyə getdi. Onu Azərbaycan komsomolunun veteranı da saymaq olar, çünki Azərbaycanda ilk komsomolçulardan biri olub. Rzaquliyevin arxivində komsomolun I qurultayından çəkilmiş fotolar da var. Rəssamın oğlu Aydın Rzaquliyev hesab edir ki, bu fotolar artıq aktual deyil və zəmanə dəyişib deyə onlar indi heç kimi maraqlandırmaz.
1922-ci ildə Rzaquliyev Kommunist Partiyasının üzvü olur və partiya işlərinə xeyli güc, əmək sərf eləyir. Amma bu işi o, yaradıcılıq və təhsillə paralel aparır.

Məktəbi atmağa ikinci çağırış: “... Elə başladığı kimi işləsin”
1925-ci ildə Moskvaya “Vxutemas”a – Ali Rəssamlıq Texniki Emalatxanalarına oxumağa gedir. Burda maraqlı, parlaq yaradıcılıq həyatı yaşayır, müxtəlif millətlərin cavanlarıyla təmasda olur və istedadlı müəllimlərdən dərs alır. Moskvadakı təhsil dövründə (1927-ci ildə) o, dəmiryolçuların “Rost” klubunda sərgidə işləri müsbət rəy alır. Təhsil dövründən Rzaquliyevin yaddaşında fransız yazıçısı Anri Barbüs və dahi Meksika rəssamı Diyeqo Rivera ilə görüşü qalır. Rivera ilə görüşdən əvvəl meksikalı rəssam Rzaquliyevin “Mollaxana” və “Azərbaycanlı qadın” işini D. Şterenberqin emalatxanasında görübmüş.“... Görəndə qayıdıb ki, o cavan rəssama deyin, məktəbi atıb elə başladığı kimi işləsin. O, düz yoldadı. Hər gün yorulmadan işləyə bilsə, mənə elə gəlir, bu cavanın başlanğıcı – çox güman ki, sonu da – yaxşı olacaq”.

Birinci sürgün: nişanlısıyla Arxangelsdə
Amma Ələkbər Rzaquliyev seçdiyi yaradıcılıq yolu ilə gedə bilmədi. 1928-ci ildə onun İbrahim adlı bir dostu “pantürkist” ideyalarına görə həbs edildi.
İbrahimlə dostluğu rəssama baha başa gəldi. Onu da əlbir sayıb 6 illik soyuq Arxangelskə sürgün elədilər. Rəssamın oğlu Aydının fikrincə, atasını yəqin ki, sübutsuz - filansız tutublar. “Mənə elə gəlir, kimsə onu şərə salıb. Çünki o, Azərbaycanın ilk komsomolçularından olub, Kommunist ideyalarına, sovet sisteminə inanıb. Belə adam dövlətə qarşı çıxmazdı”.
Sürgündə Rzaquliyev evlənir. Nişanlısı Sonanı rəssamın atası və gələcək qaynanası Arxangelskə göndərirlər. Sona orda bir müddət yaşayır, çox güman ki, sürgün həyatına dözə bilməyib Bakıya qayıdır. Bu səfərin nişanəsi Adilə artıq Bakıda doğulur.
Sürgün bitəndən sonra Ə.Rzaquliyev Arxangelskdə Dənizçilərin Mərkəzi Klubunda rəssam işləyir.

İkinci sürgün: ölümə məhkumlarla bir zirzəmidə
İkinci dəfə onu 1937-ci ilin noyabrında həbs eləyirlər. Rəssamın dostu Rasim Babayev hadisəni belə daşınıbmış: “Bir dəfə Kommunist küçəsiylə gedəndə Ruhulla Axundovla rastlaşdım. O, tərs-tərs mənə baxıb kobud tərzdə dedi: “Ey qaradinməz oğlan, sən yenə burdasan?! ” Bu sözlərin üstündən bir az keçmiş onu yenidən həbs edib Arktikaya - Solovki adalarına göndərirlər.
Dostu Rasim Babayevə danışdığı daha bir kədərli xatirə: “Sürgündə olduğum müddətdə məni təsədüfən ölümə məhkum edilmiş ağqvardiyaçılarla bir zirzəmiyə saldılar. Səhər həbsxananın rəisi gəlib güllələnməyə aparılanların siyahısını oxudu. Adım çıxmadı. Tamam əsəbləşmiş rəis mənə baxıb soruşdu:
- Sən kimsən? Niyə hələ də burdasan?
- Mən rəssamam. Amma adımı çəkmədiz.
Rəis çox təəccübləndi. Məni vurub “rədd ol!” dedi. Ona görə də mən Solovkiyə düşmədim və sağ qaldım. Axı Solovkidən geri yol yoxdu. Əvvəl çox aclıq çəkdim, sonra başa düşdüm ki, nəyin bahasına olur-olsun, sağ qalmaq lazımdı. Quş yuvaları tapıb yumurtayla qidalanırdım. Amma bir gün keşiş mənə dedi ki, çox böyük günaha batırsan. Məni sorğu-suala tutandan, kimliyimi, taleyimi öyrənəndən sonra mənə monastrda yaşamağı təklif elədi. Amma bu da uzun sürmədi. Tezliklə məni Tayqaya odun doğramağa göndərdilər. Orda barmağımı yaraladım”. Budəfəki sürgün 10 il çəkdi.
AzTV-nin “Yaddaş” studiyasının Ələkbər Rzaquliyev haqqında çəkdiyi verilişdiə qızı Adilə 1947-ci ildə atasıyla görünüşü belə xatırlayır: “Əvvəl bir-birimizə uyuşa bilmədik. Mənim cəmi 10 yaşım vardı. Sonra yenidən görüşdə dözə bilməyib ağladı. “Mən valideynlərimə necə minnətdaram! Onlar bu illər ərzində mənim balamı böyüdüblər” – dedi.

“Mən onu heç vaxt bağışlaya bilmərəm”
1947-49-cu illərdə Rzaquliyevlər Gəncə və Şəkidə yaşayırlar. Çünki Ələkbər Rzaquliyevə Bakıda qeydiyyata düşmək qadağan idi. O, Şəkidə pionerlər evində dərnək rəhbəri işləyir. Şəki ipək fabriki üçün eskizlər də hazırlayır.
Adilə xanımın xatirələrində bir maraqlı epizod da var: “Yadımdadı, atamla, babamla birlikdə oturmuşduq. İçəri Bəhram adında yaraşıqlı bir kişi girdi. O, Gəncə teatrında rejissor idi. Atamın qarşısında diz çöküb üzr istəməyə başladı: Bağışla məni o illərə görə, o sözlərə görə bağışla!..” Atam heç nə deməyib üzünü kənara çevirdi. Babam atama “Ələkbər, görmüsən? Axı o, səndən üzr istəyir” dedi. Atam cavab verdi ki, yox, ata, mən onu heç vaxt bağışlaya bilmərəm. Onun sözlərinə görə ömrümün az qala yarısını sürgündə keçirmişəm”.

Üçüncü sürgün: qızıyla gizli yazışma
Taledən daha bir zərbəni 1949-cu ildə - ikinci qızı Sevil doğulandan sonra aldı: onu yenə həbs elədilər. Bu dəfə Altay vilayətinə göndərdilər. Sürgündə ikinci dəfə evləndi – Berta adlı alman qızıyla. Bertanın valideynləri, nənə-babası ikinci dünya müharibəsi başlayanda Saratov vilayətindəki alman qəsəbəlindən sürgün edilibmiş. Qızı Adilə xanım xatırlayır: “Mən ailəmizdə onun ikinci evliliyindən xəbər tutan yeganə adam idim. O bunu mənə gizlincə yazmışdı. Xahiş edirdi ki, ona hirslənməyim, çünki o məcbur olub, soyuqdan, acından ölməməkçün belə eləyib. Yazırdı ki, evlənəndən sonraisti ev, çoxdan həsrətində olduğu şəraiti tapıb. Atamın Oqtay və Aydın adlı iki oğlu və bir qızı – Sevda doğuldu. Hər dəfə uşaqlar doğulanda mənə məktub yazıb uşağa ad qoymağımı istəyirdi. Mən də adı Cəfər Cabbarlının əsərlərindən seçirdim – Oqtay, Aydın. Bilirdim ki, Cəfər Cabbarlını çox sevir. Mənim də adımı – Adilə, yəni Edilya – özü qoyub. Altay vilayətində siyasi dustaqları pis saxlayırdılar. Atam sinqa xəstəliyinə tutulmuşdu. Bakıdan ona soğan, sarımsaq göndərirdik”.

Hətta qələm tutmağa da çətinlik çəkirdi
1956-cı ildə, Stalinin ölümündən üç il sonra Rzaquliyev azad olundu. Əvvəlcə özü Bakıya qayıtdı. 1960-cı ildə xanımı Bertaya və uşaqlarına da Azərbaycanda yaşamağa icazə verdilər. Oğlu Aydın Bakıya gəldiyi dövrü belə xatırlayır: “O vaxt mən ikinci sinifdə oxuyurdum. Bakıya uyğunlaşmaq çox çətin oldu. Çünki biz təkcə alman dilini bilirdik. Nə rusca, nə də azərbaycanca danışırdıq”.
Təbii ki, 25 illik sürgün Rzaquliyevin sağlamlığında ciddi izlər qoymuşdu. “Atam gələndə onun əlləri qıc olmuşdu, o qədər kobud və bərk idi ki, hətta qələm tutmağa çətinlik çəkirdi” deyən Adilə tədricən atasının rəssamlıqda itirdiklərini necə damla-damla qaytarmasını müşahidə edib. Çox rəsmlərdə də natura rolunu qızına həvalə edib. “Nə vaxt baxırdım, atam əlində qələm məni çəkir. Yatırdım – çəkirdi, qızlarla dərs hazırlayırdım – çəkirdi, yemək yeyirdim – yenə çəkirdi. Naturayla işləməyə başqa imkanı olmadığından həmişə məni çəkib”. Sürgün onun xasiyyətində də ciddi dəyişiliklər eləmişdi. Aydın: “Atam çox ciddi olmuşdu. Onun köhnə fotolarına baxsaz, görərsiz ki, həmişə gülümsəyir. Sürgündən sonrakı illərdə illərdə isə heç vaxt gülmür. Həbsdəki illər ərzində onun qəlbi sınmışdı.”

  • Rəssamın tutulmasında Ruhulla Axundovun rolu nədən ibarət ola bilərdi?
  • Ələkbər Rzaquliyevin “Ruhulla Axundov haqqında xatirələr”indən seçmələr.
  • Onu nəyə görə kanserə salmışdılar?
  • O, sürgündən sonra rəngli rəsm çəkmədi, yalnız ağ-qara qrafikayla işlədi...
  • Və Leninin, Stalinin adı çəkilən məclislərdə bir daha oturmadı

“Avropa” qəzeti
3-9 may 2003

Eskizlərini jurnala göndərdiyinə görə Ələkbər Rzaquliyevi uzun müddət karserdə saxlayıblar


Onun ilk fərdi sərgisi 60 yaşında açılıb

Sürgündən sonra işlədiyi ilk rəsmlər 1960-cı ilə təsadüf edir. Artıq 57 yaşı vardı. Evdən səhər 7-də çıxıb gecəyəgən çalışardı. Arada yalnızca yarım saatlığa, o da çörək yeməyə dönərdi. Emalatxanaya gün qalxandan sonra gələn rəssamları “Nədi, təmbəllər, bu vaxt işə gələrlər?” deyib qarşılardı.
Qızı Adilə xanım xatırlayır: “Atamdan soruşanda ki, niyə bu qədər çox işləyirsən, deyirdi, itirdiyim vaxtı qaytarmaq istəyirəm. Qayıdırdı ki, o illər ideyalarımı, işlərimi, xatirələrimi əlimdən aldı, ona görə də nə qədər ömrüm çatsa, işləməliyəm”.
Maraqlıdı ki, sürgündən sonra Ələkbər Rzaquliyev yalnız ağ-qara qrafikayla işləyib. Ola bilsin, sürgündəki əzab-əziyyət onun rəng duyumunu da pozmuşdu. Bəlkə də rənglə işləməyə, sadəcə, vaxtı yoxuydu.
Ancaq ağ-qara qrafikada da həyatın min bir rəngini təkrarsız yarada bildi. Əsrin əvvəlinin obrazlarını – çəkmə silən, namaz qılan, yük daşıyan, araba sürən, qeybət eləyən, cız-bız yeyən, çay içən, su daşıyan, xalça yuyan... insanları uzun illər içində gəzdiribmiş. İşlər o qədər canlıdı ki, elə bil naturadan çəkilib.
Onun sürgündə nəsə çəkmək imkanı da az olub. Düşərgədə olanda odunqıranları təsvir edən eskizlərini Moskvadakı “Qırmızı Neva” və Leninqraddakı “Qırmızı Panorama” jurnallarına göndərdiyinə görə onu uzun müddətə karserə salıblar. O tərəflərdə cibdə qələm gəzdirmək, hətta düşünmək qadağanmış.
Qəribədi, 25 ilini sürgündə keçirən adamın gündəlik həyatı təsvir edən rəsmlərlə əlləşməyə necə səbri çatırdı? Axı sürgünün bu üzündə qalan həmin gündəlik həyatdan nə qədər uzağıydı! Bəlkə də lampa yandıran, palaz çırpan, balıq təmizləyən adamların həyatına həsəd aparırmış, ona görə. Rəssam Rasim Babayev: “Ələkbər heç vaxt sistem rəssamı olmayıb. Leninin portretini çəkib, amma sistemin çərçivələrinə uyğunlaşmayıb. Az qala bütün rəssamlar diqtə altında çəkə bilirdilər, o yox. 60-cı illərdə bir ingilis rəssamı onun emalatxanasına gəlmişdi. Dedi ki, bu səviyyəli rəssam Londonda sərgi açsaydı, ora düşməkçün həftələrlə növbə olardı. Bizdə isə... Bəlkə də buna görə dama basmışdılar onu”.
Gərgin zəhmətinin sayəsində Rzaquliyev az müddətdə (1974-cü ildə vəfat edib) layiq olduğu qiyməti ala bildi. 1963-cü ildə ( 60 yaşında!) ilk fərdi sərgisi açıldı. 1964-cü ildə əməkdar rəssam adına, 1968-ci ildə “Şöhrət nişanı” ordeninə layiq görüldü. Işləri bütün sovet respublikalarının muzeylərini bəzədi...
Rəssamın sirli taleyi barədə material çox azdı. Ə.Rzaquliyevə həsr edilmiş çoxlu məqalə və kitablarda, sənətşünas yazılarında onun yalnız yaradıcılığı tədqiq edilir. “Azerbaijan international” jurnalının iki nömrəsində amerikalı Ceyn Patersonun məqalələri və qızı Adilə xanımla dostu Rasim Babayevin xatirələri olmasaydı, bəlkə də hadisələri xronoloji ardıcıllıqla düzmək belə müşkülüydü.
“Rəssamı niyə tutublar”, “Bu işdə kimin əli var” suallarına cavab tapmaq da asan deyil. Oğlu Aydın Rzaquliyev “Niyə sağlığında hər şeyi özündən soruşmadız” sualına “Yəqin çox cavan olmuşam, başa düşməmişəm. Nəsillər arasında düşüncə fərqi olduğundan o vaxt soruşmaq heç ağlıma da gəlməyib” cavabını verdi. Əlavə etdi ki, hazırda arxiv materiallarını üzə çıxarmaqçün sorğu da göndərib.
Əlimizdə olan materiallarsa yalnız müəyyən məqamlara işıq salır. Ə.Rzaquliyevlə bağlı xatirələrdə onu tutdura biləcək iki nəfərin adı çəkilir: Gəncə teatırının rejissoru Bəhram (soyadı bilinmir) və Ruhulla Axundov (Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Kommunist partiyası Mərkəzi Komitəsinin katibi). Rəssamın oğlunun qoruduğu və mənə etibar elədiyi şəxsi arxivində “Ruhulla Axundov haqqında xatirələr” başlıqlı əlyazmanın üç-dörd variantda qaralaması var. Elə bil təkidlə bu insan haqqında yazmağa çalışırmış. Təəssüf ki, saralmış əlyazmaların hansı ilə təsadüf elədiyini bilmək çətindi.
O yazır: “Mən Ruhulla Axundovun müxtəlif iclas və konfransalarda dinləyib tanımışam. Biz onunla 1927-ci ilin əvvələrində tanış olmuşduq. O vaxt mən Moskva Ali Rəssamlıq İnstitutunun tələbəsiydim. 1927-ci ildə dəmiryolçuların “Rost” klubunda gənc rəssamların sərgisində işlərim nümayiş olunurdu. Səhər məktəbə gələndə dostlarım dedi ki, dəftərxanada adına məktub var”...
Yazdığına görə, məktub Ruhulla Axundovunmuş: “O,mehmanxanaya gəlməyimi istəyirdi. Sonralar bildim ki, dostlarım Nazim Hikmət və Mikayıl Rəfili sərgidə olandan sonra Axundova deyiblər ki, bəs gənc azərbaycanlı rəssamın sərgisi açılıb. Ona görə çağırırmış. Mehmanxanaya vaxtında gəldim. Yoldaş Axundov məni qəbul elədi, əlimi sıxıb təbrik etdi və dedi ki, işlərinə baxmaq istəyirəm”...
Sərgiyə gedərkən yolda onu sorğu-suala tutduğunu da yazır: maraqlanırmış ki, Rəssamlıq İnstitutunda daha kimlər oxuyur, şəraitləri necədi: “Rost” bədii birliyində o vaxt çox istedadlı rəngkarlar, qrafiklər, heykəltaraşlar vardı. Hazırda onların əksəri məşhur rəssamlardı. Yoldaş Axundov işlərimə baxıb bəyəndi, Moskvada nümayiş olunmağını xüsusi qeyd elədi. Sonra dostlarımla tanış oldu, əsərləri birlikdə müzakirə elədik”...
Rzaquliyev yazır ki, sərgiyə baxandan sonra vədələşib yenə görüşüblər: “Mən “Abrat”da yaşayır, rəssam Akselrodun emalatxanasında işləyirdim. Həmin gün onu səbirsizliklə gözləyirdim. Gəldi. Mənə etüd qovluğu, rəng, fırça bağışlayıb “Bax, bu da mənim hədiyyəm”dedi. Kitabxanama baxdı, həykəltəraş İbrahim Quliyevin əlindən çıxan büstümü görüb təriflədi və dedi ki, sabah qoy o da gəlsin, onunla da tanış olaq (Bu, Ələkbər Rzaquliyevlə birlikdə həbs edilmiş İbrahim Quliyevdi –G.R.). O, çox şad idi ki, Rəssamlıq İnstitutunda azərbaycanlılar oxuyur... O vaxtlar Nazim Hikmətlə Mikayıl Rəfili tez-tez qonağım olurdular. Onların potretini də çəkib divardan asmışdım. O həmin rəsmlərin də pis və yaxşı cəhətlərini göstərdi. Bütün bu rəsmlərin hamısı mənim 1928-ci il həbsimdən sonra yoxa çıxdı”...
Rəssam xatırlayır ki, Ruhulla Axundov Moskvaya gələndə mütləq ona baş çəkirmiş: “Mən də Bakıya tətilə gələndə yoldaş Axundovun Nizami küçəsindəki evində olmuşam. Ağzınacan dolu rəfləri, üstü incəsənətə aid jurnal və kitablarla qalaqlanmış yazı masasını da xatırlayıram”...
Rzaquliyev Axundovun tapşırığıyla Bakıda qrafika və rəngkarlıq işlərini nümayiş etdirdiyini də yazır: “Sərgi 1928-ci il iyulun 29-u Elmlər Akademiyasının iclas zalında açıldı. İyulun 31-də isə mən həbs olundum. Sərgiyə verilmiş işlərdən ikisini - “Mübarizə” və “Azərbaycanlı qadın” işlərini sonradan incəsənət muzeyindən tapdım. Həm Moskvadakı, həm də Bakıdakı qalan işlərimsə yoxa çıxdı”...
Rəssam həbsdən qayıdandan sonra -1936-cı ildə də Axundovla görüşüb: “Mən qayıdanda yoldaş Axundov İncəsənət Komitəsinin (Xalq Komissarları sovetinin İNcəsənət İşlər İdarəsinin –G.R.) rəisi idi. Dostlarımın məsləhətiylə yanına getdim. Sorğu – sualdan sonra dedi ki, Bakıya qeydiyyata düşəndən sonra gəl, mütləq sənə məktəbdə iş verəcəm. 36-cı ildə məni qeydiyyata götürmədilər və mən Kirovabada gedib teatrda işlədim”...
Rzaquliyev bu görüşün sonuncu olduğunu yazır: “ İncəsənəti və rəssamları sevən bu od-alovlu partiya işçisini bir daha görmədim. Yoldaş Axundov haqqında işıqlı xatirələr qaldı. Mən partiya və vətən qarşısında borcumu yerinə yetirib onun portretini təsviri sənətdə verirəm”...
Ə. Rzaquliyevin işləri arasında belə bir portret yoxdu. R.Axundov haqqında xatirələri rəssam 70-ci illərdə Mikoyan, Nərimanov, Kirov, Orconikidzenin qrup portretini işlədiyi dövrdə də yaza bilərdi. Ömrünü sürgündə çürütməyinə baxmayaraq rəssamın bütün yazıları partiya və vətənə minnətdarlıq notlarıyla bitir. Ruhulla Axundovun iki cavan sənətkarın - Ələkbər Rzaquliyev və İbrahim Quliyevin həyatıyla maraqlanmasını, Rzaqulıiyevin Bakıya göndərilməsini onların həbsiylə birbaşa əlaqəli məqam kimi götürmək olarmı? Rəssamın arxivindən təkcə Axundov haqqında xatirənin çıxması özü az şey demir. O, xatirə yazmağa meyli olsaydı, dostu Nazim Hikmət haqqında da üç-dörd cümlə yazıb qoyardı. Bu saralmış əlyazmalar xatirədən çox izahata bənzəyir. Bilmirəm, Ruhulla Axundovun işi üzrə (Stalin respessiyasının qurbanı olub) Ələkbər Rzaquliyev şahid kimi keçib, ya yox, amma əlyazma izahatın qaralaması da ola bilərdi. Bəlkə də ağır tale yaşamış rəssamın Ruhulla Axundova rəhmi gəlirmiş, ona görə də yalnız xoş sözlər yazıb. Bəlkə də, sadəcə, siyasi xadim haqda ehtiyatsız bir kəlmədən qorxurmuş. Bu ehtimalımızı gücləndirən bir məqamı Rasim Babayev xatırlayır: “Bir gün Xruşşov dövründə məşhur rəssam Fazil Nəcəfovun emalatxanasındaydım. Mir Cavadla, Səttarla birlikdə pivə içirdik. Ələkbərin ünvanına tərif yağdıran Cavad (“Biz səninlə fəxr edirik” və s.) söhbəti başqa səmtə yönəltdi: Lenindən, Stalindən danışmağa başladı. Ələkbər durdu ki, getsin. Xahiş edib onu saxladıq... Amma Cavad sözünün üstündə durmayıb yenə siyasi mövzuya keçdi. Ələkbər yerindən sıçrayıb “Mən bunları dinləmək istəmirəm” deyib tələsik çıxıb getdi”.
Həyat adamı hər şeyə öyrədir. İyirmi beş illik əziyyət də onun qismətiymiş, özü də günahı olmaya-olmaya. Ələkbər Rzaquliyevin ehtiyatı qorxudan yox, həyat eşqi, yaşamaq həvəsindən doğurdu. Olan-qalan günlərini də qurban verə bilməzdi...

“Avropa” qəzeti
17-23 may 2003

Ələkbər Rzaquliyevin işləri >>>>>