Muxtar Məlikov P. Çaykovskinin
«Yevgeni Onegin» operasında Onegin rolunda

– Axı bu, indi heç kimə lazım deyil. Bu, mənim ən yaralı yerimdir. Yaşlı nəslin danışdıqlarından yadımdadır ki, Ağababa Bünyatzadə küçə ilə gedəndə hamı dönüb ona baxardı. Çünki tanıyırdılar, hörmət var idi. İndi isə maşın şüşəsi yuyan balaca oğlana Füzulinin «Leyli və Məcnun»undan danışsam, «sənin səsin var, oxuya bilərsən» desəm, sənə səfeh kimi baxacaq. İndi dinləyici bizi başa düşmür. Onun bizi – yəni klassik musiqi ifaçılarını başa düşməsi üçün tərbiyə etmək lazımdır. Arabir radio və ya televizorda bir-iki ariya səsləndirilir. Bununla da iş bitir. Heç olmasa hərdən iri proqramlar təşkil edilsə, ifaçılar tez-tez görüşlərə dəvət edilsə belə yadlıq əmələ gəlməz. İndi texnikanın inkişaf etdiyi bir vaxt çoxu fonoqramdan istifadə edir. Amma opera yarandığı gündən bir nəfər opera mübənnisi fonoqramla oxumayıb. Bu isə çoxlu fiziki və mənəvi güc tələb edir. Həmişə formada, ideal vəziyyətdə, uyğun əhval-ruhiyyədə olmalısan. Dinləyici də vokalçının çətinliklərindən agah olmalı, onu başa düşmək üçün vokal sənətinin incəliklərini bilməlidir. Operaya elə-belə oxumaq üçün gəlmirlər. Bu, ağır zəhmətdir. Birinci ondan başlamaq lazımdır ki, insan səsi ən kamil alətdir. Heç bir musiqi aləti insan səsi qədər qəlbin incə simlərinə toxuna bilməz. Opera belə yer deyil ki, camaatı dəstə ilə qovub bura gətirmək olsun. Mən uşaq olanda özüm, heç kimin təsiri olmadan operaya gəlib heyranlıqla qulaq asırdım. O vaxt mənim musiqi savadım yox idi. Heç ağlıma da gətirə bilməzdim ki, vokalın zirvəsi – operada oxumaq mənə nəsib olacaq. Mən sadəcə operanı sevirdim. Məhəbbətsə quru yerdən yaranmır. Bir var fiziki qida, biri də var mənəvi qida. Fiziki ehtiyacı ödəmək asandır, amma iki-üç saatdan sonra yenidən aclıq hiss edəcəksən. Amma fortepiano musiqisi konsertinə gedib və ya operaya qulaq asıb bəlkə də iki həftəlik enerci qazanmaq, yaxud lazımsız emosiyadan can qurtarmaq olar. Düzdür, musiqi dilini başa düşmək üçün bir qədər savad da lazımdır. Amma mən operaya gülən adamları qınaya bilmirəm. Çünki vokal ifaçılığı, ümumilikdə klassik musiqiçilərin psixoloji vəziyyəti və maddi tərəfi hətta gülməli haldadır. Bütün dünyada bu sənət ən hörmətli və yüksək təminatlı sənətdir. Dünyanın heç bir teatrı, superteatrları çıxmaq şərtilə hökumətin, sponsorların köməyi olmadan keçinə bilmir.

– Dövlətin bu gün sənətə, mədəniyyətə kömək etmək imkanı yoxdursa, necə olacaq?
– Onda hər şey məhv olacaq, hamıya məlumdur ki, dağıtmaq, sındırmaq tikməkdən asandır. Başqa sənət sahibinin, məsələn, xarrat və ya dülgəri yarım ilə hazırlamaq olur. Amma musiqi və ya rəqs sənətkarını 5 yaşından əlindən tutub gətirmək, yetişdirmək lazımdır. İndi Opera teatrı acınacaqlı vəziyyətdədir. İş o yerə çatıb ki, o boyda teatrda bir dənə tenor yoxdur və bu səbəbdən də bir sıra tamaşalar pereptuardan çıxarılıb. Bu tamaşaları səhnəyə qoymaq üçün kənardan solist dəvət edirik. İndi orkestrdə Konservatoriyanın bir-iki il əvvəl qurtarmış və ya hələ də oxuyan musiqiçilər çalır. Əlbəttə ki, illərlə sənətdə saç ağartmış ifaçı və tələbənin çalğısında kəskin fərq olacaq. Bir vaxtlar məlum hadisələrdən sonra balet truppasında əksəriyyət təşkil edən düşmən millətin nümayəndələrini kənarlaşdırdıqdan sonra indiyə qədər də onu düzəltmək mümkün olmayıb. Amma bu administrasiyanın günahı deyil. Bir qədər yuxarıdan tələb etmək lazımdır.

– Belə şəraitdən konkret çıxış yolu görürsünüzmü?
– Ən əvvəl sənətə hörməti qaldırmaq üçün sənətçinin dilənçi vəziyyətindən qurtarmaq lazımdır. Əhalidə sənətə hörmət tərbiyə etmək üçünsə imic yaradıb reklam etməklə onu sadəcə tanıtdırmaq olar. Ümumi yaradıcı səviyyəni isə heç olmasa 70-ci illərin sonu, 80-ci illərin əvvəlindəki səviyyəyə çatdırmaq üçün bizim getmiş sənətkarlarımızı geri qaytarmaq lazımdır. Mən başa düşürəm ki, bu utopiyadır. Amma kərpic binanın bünövrəsini qoymamış üstünü tikmək olmaz. Burada hər şey – maddi və mənəvi tərəf bir-biri ilə çıx bağlıdır. Təkcə maddi tərəf olsaydı, mən sənətimi də dəyişib pul qazana bilərdim. Amma mən nə sənətimi, nə də ixtisasımı dəyişmək istəmirəm.

– Siz hamının köçüb getdiyi vaxtda hələ ki, teatrda qalanlardan birisiniz. Teatr sizin üçün nədir?
– Əgər desəm ki, bu mənim həyatımdır, bəlkə də bu bir qədər bayağı alınar. Teatr mənim üçün hər şeydir. Bu, sənətimdir, ixtisasımdır, işim peşəm və hər şeyimdir. Mənə çox ağır gəlir ki, vokalçı özünü tamamilə ifadə etmək imkanına malik olduğu ən yaxşı, gənc illərim istifadəsiz keçir. Hər dəfə səhnəyə çıxdıqda, düzdür, qorxu hissi olur. Amma bu qoxunu arxada qoyub müəyyən səddi keçdikdən sonra təsvir edilməz bir duyğu hiss edirəm. Bəlkə də biz bu duyğunu hiss etmək naminə yaşayırıq. Bu an zal dolu və ya boşdur, bunun mənim üçün fərqi yoxdur. Mən başa düşməyə qadir olan bircə nəfər üçün belə oxumağa razıyam.

Gülnarə Rəfiq
«Çağ» qəzeti
№ 21 1995