Klara Setkin adına öpüşlər
8 mart
qoşa X xromosomunun mədh edilmə günüdür
«Mən
vəzifə başında, mitinqdə, ya da türmədə ölməyi arzulayıram»
Roza Lüksemburq
Etirazlar qəbul
edilmir! Bir vaxtlar siz Klara Setkin, Roza Lüksemburq adına küçədə, 8
mart adına meydanlarda gəzişəndə o qədər də etiraz eləmirdiz. Bazar ertəsi
xanımınıza verəcəyiniz hədiyyənin üstündə öpücüklər olarsa onlar da Klara
Setkin və Roza Lüksemburqurunn adını daşıyacaq. Neynəməli, tarixi kimlərsə
yaradır. Özü də 100 illik yubiley günündə etirazlar heç qəbul edilmir.
Amma məncə 8 mart bayramına olan kişi etirazlarının 100 illik tarixi yoxdur.
Boş qazanın
danqıltısı
Dükan, bazar, hədiyyə, qaçhaqaç, gül buketi, «bəyənərmi, ya yox», «bezdim»,
«ay Allah, nə edim?!» və s. Bu 8 mart bayramının ənənəvi ssenarisidi.
Bu günü nə qədər çətin olsa da kişilərin qəbul etmələri lazımdı. Hələ
qədim Romada qadınlar günü vardı. Bu günü ailənin baş qadını – azad doğulmuş,
ərə getmiş qadınlar – ərindən hədiyyə alar, diqqət və nəvazişlə əhatə
olunardı. Diqqət verin, bu günü kənizlər də hədiyyə alardı və qul olmasına
baxmayaraq işdən azad olunardı. Qadınlar bəzənib Vesta ilahəsinin (ev,
ocağın himayədarı) şəhəfinə yürüş və bayrama qatılardılar. Nəzərə alsaq
ki, 8 mart günündə kişilərimizin əksəriyyəti hədiyyə verməklə canını qurtarır
(yəni qabları yumaq, evi səliqəyə salmaq və ən vacibi corabı çıxaran kimi
yerə atmaq əvəzinə çirkli paltarlar olan dolaba atmaq, hamama yolu düşmüşkən
üstəlik çimmək və s. kimi zülmlərə özünü qatmırlar), deməli onların şikayət
etməyə haqqı bir daha çatmır.
Beynəlxalq qadınlar günü tamam başqa ruhda başlanmışdı. 1857-ci il 8 martda
qadınları boş qazanları tanqıldadarak küçələrə çıxmağa məcbur edən səbəb
diqqət və hədiyyə tələbi deyildi. Onlar kiçicik maaşlarından dad vurub
iş şəraitini düzəltməkçün etiraz edirdilər. Yəqin bu qadınlara ömürlərində
heç kim gül hədiyyə etməmişdi. Əminəm ki, dünyada bir qadın da gül və
hədiyyə xətrinə küçələrə çıxmaz. Əlbəttə, 8 mart bizim milli bayram deyil.
Əlbəttə, bu sovet dövrünün qalıqlarıdır. Əlbəttə, israfçı bayramdı və
cibə çox ziyandı. İnternetin belə inkişaflı zamanında Qadınlar günü mövzusunda
mübahisələr qopmamalıdı. Axı, hər kəs bu barədə informasiyanı 2 dəqiqəyə
əldə edə bilər. Amma mübahisələr və bu bayramla bağlı qaranlıq məqamlar
hələ də var. Bir-iki günə 100 yaşı olacaq bu bayram bu yaxınlaracan kişilər
tərəfindən müqavimətsiz qeyd edilirdi. Çünki Yerin yumru olmağını hamı
bilir və onun yastı olub 3 fil üzərində dayanmamasını artıq sübut eləməyə
ehtiyac qalmır. Yəni ki, qadınların bayramı olmalıdı və bu arqumentə qarşı
bir kişi də cınqırını çıxara bilməz. Amma 8 mart yaxınlaşan kimi internetdə,
bəzən çox nüfuzlu saytlarda bu bayramın «iç üzünü» açan yazılar və hər
il yeni versiyalar əmələ gəlir. Onları toplasaq belə bir mənzərə əmələ
gələr: 8 mart guya əslində Purim adlanan yəhudi bayramıdır. Milliyyətcə
yəhudi olan Klara Setkin (Setkin onun qeyri-qanuni ərinin soyadıdır) bu
bayramı hansısa məkrli məqsədilə bütün dünyaya sırıyıb. Bu bizim bayramımız
deyil və burada milli xüsusiyyətlər tapmaq çətindir. Bu «həqiqətlə»in
sırasına bir sıra xürda pikant detalları da əlavə edək ki, ilk nümayiş
guya etnik mənsubiyyətilə seçilmiş fahişə qadınların nümayişi idi.
Qadın
selinin qarşısını öpüşlə almaq olar
Beynəlxalq qadınlar bayramı 1910-cu ildə Kopenhagendə 2-ci Beynəlxalq
Sosialist Qadınlar Konfransında elan edilib. Amma heç Klara Setkin bu
məsələdə ağzını da açmamışdı, o iclasın sədri idi. Təklif Roza Lüksemburqun
fitvası ilə Leni Qrünberqdən gəlmişdi. Qadınlar bayramını gələn ildən
qeyd etmək nəzərdə tutulmuşdu. Amma 1911-ci il martın 19-da. 1914-cü ilə
qədər Avropada Qadınlar gününü müxtəlif vaxtlarda qeyd ediblər. Bu indiki
kimi yaz və çiçəklər bayramı deyildi. Adətən bayrama çıxan qadınların
qarşısına gül dəstələri yox, polis və əsgərlər göndərilirdi. (Bu yerində
deyəsən kimsə «əcəb eləyirdi» dedi). Ona görə də bunu yəhudi qadınların
azərbaycanlı kişilərin cibinə qarşı səlib yürüşü hesab eləməyə əsasımız
qalmır.
İlk dəfə Beynəlxalq qadınlar günü Avstriya, Almaniya, Daniya, İsveçdə
qeyd olundu. Necə deyərlər, əzilən qadınlar nümayişlə anıldı. Sovet ideologiyası
isə bayramın beynəlxalqlığı barədə mifi yaradıb inkişaf etdirdi. Komissarlar
ideyanı çox bəyəndilər və onu provoslav kilsəyə qarşı silah kimi işlətməyə
başladılar. 8 mart insanları yaz ərəfəsində qeyd olunan dini bayramlardan
uzaqlaşdırmalı idi. Sovet şurası dağılan kimi müttəfiq respublikalar bu
gündən imtina etdilər. Amma biz qadınsevər olduğumuzdan və təqvimi qırmızıya
boyamağı sevdiyimizdən hələ də bayramlaşırıq. Martın 8-ni bütün dünya
qeyd etmir. Sadəcə günün Beynəlxalq qadınlar günü olmasını xəbərlər bölməsində
bir daha xatırladırlar. Bir növ kosmonavtlar günü, gəmiçilər günü kimi.
Bayaqdan faktlar sıralanır, amma hələ deyilməyib ki, 8 mart dünya qadınlarının
öz iqtisadi, siyasi və sosial hüquqlarının bərabərliyi uğrunda mübarizə
apardığı beynəlxalq bir gündür. Məncə bu da kişilərin apardığı siyasətdi
ki, inqilabi ruhlu günü öz məqsədlərinə uyğun dəyişdiriblər. Çünki evində
hədiyyə gözləyən milyonlarla qadın meydanlara tökülüşmüş qadın selindən
milyon dəfə yaxşıdır. Bu qadın selinin qarşısını yalnız öpüşlərlə almaq
olar. Ayrı yolu qalmır. Yeri gəlmiş, 1985-ci iln 8 martında ingilis Gon
Makferson bayram şərəfinə 8 saat ərzində 4444 qadını öpərək Ginnes kitabına
düşüb. Deyəsən, onun öpüşdüyü qadınlar hüquq bərabərliyi uğrunda mübarizə
aparmırdılar. Bayramda öpüşənlər nə qədər çox olarsa qadınların hüquq
bərabərliyi uğrunda mitinqlərə çıxması ehtimalı bir o qədər az olar. Kişilər,
eyhamı anladızmı?
Dəlisov
Klara və Qırmızı Roza
Məncə artıq bayramı boynumuza qoymuş Klara Setkin və Roza Lüksemburq barədə
danışmağın zamanıdır. Bu iki inqilabçını dostları Dəlisov Klara və Qırmızı
Roza çağırırdı. Onlar hüquq bərabərliyi uğrunda nümayişə çıxıb polis tərəfindən
döyüləndə ağıllarına gətirə bilməzdi ki, nə vaxtsa onların adıyla bağlı
bayram belə cılız nəticələrə gətirəcək. Uzaqbaşı bir qədəh şampan, bir
dəstə gül…
Roza Lüksemburq hələ uşaqlıqdan ambisiyalı qız idi. Valideynləri onu inqilablardan
yayındırmaqçün musiqi müəllimi də tutmuşdu. Amma inqilabçılıq ona fiziki
qüsurlarına, görkəminə görə çəkdiyi utancaqlıq komplekslərindən qurtulmağa
imkan verirdi. Onun balaca boyu, bədəninə görə çox yekə başı vardı. Üstəlik
axsayırdı da. Ona görə Roza iri şlayapalar, xüsusi ayaqqabı, yöndəmsiz
enli paltarlar geyməli olurdu. Əgər inqilabçılara qoşulmasaydı yəqin həyatının
ilk sevgisinə rast gəlməzdi. Leo Yoqixə olan sevgisi onu bu misraları
yazmağa ilhamlandırmışdı: «Əgər nə vaxtsa göydən ulduz dərib onları kiməsə
köynəyinə qol düyməsi yerinə bağışlamaq istəsəm hissiyyatsız pedantlar
məni barmaq yelləməklə hədələməsinlər ki, guya mən astrologiya dərsliklərinə
çaşqınlıq salıram». Roza göydən ulduz qoparmadı, amma sevgisinə görə müasir
kişiləri hər il göydən ulduz dərməyə məcbur elədi. Sevgilisi onunla yalnız
inqilab barədə çılğınlıqla danışırdı. Ona görə ilk etirafı Roza özü etməli
oldu. Cavan oğlan onun hisslərinə ilk əvvəl cavab versə də Rozanın aramsız
enerjisindən tezliklə usanmağa, yorulmağa və nəhayət ondan qaçmağa başladı.
O, evlənməyə hələ hazır deyildi. Məğrur Rozanın müstəqil qadın olub, nikaha
nifrət edib azad məhəbbətdən danışan qadın olmaqdan başqa bir yolu qalmadı.
Kişilər, diqqət verin, sizi 100 illik zülmə salan qadın deyil, kişi qorxaqlığı
oldu. Əgər bu Leo vaxtında ağciyərlik eləməsəydi, Roza Lüksemburqu arvad
edib bir küncdə otuzdursaydı o, nə nümayişlərə çıxar, nə də qadınları
azad edərdi. Yəni azərbaycanlılar demişkən «boşbaşını bişirib, arvadlıq
edərdi». Rozanın sonrakı həyatında təbliğatçılıq işi, polis təqibi və
türmələr çox oldu. Yəqin sevgiləri də olmuşdu, amma onlarn hamısından
inqilab qoxusu gəlirdi.
Dəlisov Klaranın anası uşaqlarına Marselyezanı oxumağı öyrədirdi və Alman
Qadınları Şurasının iclaslarına gedirdi. Klaranın atası kəndli uşaqlarına
təhsil vermək üçün Leypsikdə Baxın çaldığı orqanda çalmaq şərəfindən imtina
etmişdi. Belə ailənin beşinci uşağı olan Klara artıq 5 yaşında valideynlərinə
dedi ki, böyüyəndə Yan Qust olmaq istəyir. 1415-ci ildə inkvizisiyanın
tonqalında yandırılmış çex inqilabçısı onun fikirlərinə sahib çıxmışdı.
9 yaşında o, Höte və Şilleri oxumuş, məmnuniyyətlə şerləri əzbərdən deklomasiya
edirdi. 11 yaşında Homerin «İlliada»sını orijinal dildə əzbərdən, 12 yaşında
isə Tomas Karleylin «Fransız inqilabının tarixi» kitabından səhifələrlə
sitat gətirirdi. 18 yaşında Klara diplom alanda direktor belə demişdi:
«Bizim gimnaziya fəxr edəcək ki, Klara Eysner- alman pedaqoqikasının doğan
ulduzu – burada oxuyub». Amma Klara pedaqoqikanın yox, tamam başqa «bürcün»
ulduzu oldu. Gimnaziyadan sonra gizli inqilabi məclislərin havası onun
yolunu müəyyənləşdirdi. Rozadan fərqli olaraq Klara özünü ərə getmiş saya
bilərdi. Əri Osip Setkin ilə nikahı olmasa da məktubları Setkin imzası
ilə imzalayırdı. Birlikdə yaşadığı illər ərzində onların iki uşağı doğulmuşdu.
Çox kasıb yaşayırdılar. Əri prinsipial olaraq yalnız sol yönlü qəzetlərə
məqalələr yazırdı və qəpik-quruş qazanırdı. Ona görə Klara günə 20 saat
dərs deməli olurdu ki, acından ölməsinlər. Üstəlik ev, uşaqlar və vərəm
xəstəsi olan ərə qulluq etmək lazım gəlirdi. Partiya tapşırıqları da bir
yandan. Ona görə əri vərəmdən vəfat edəndə onun cəmi 32 yaşı olsa da 50
yaşlı qadına bənzəyirdi. Klara zəhmətkeşlərin həyat tərzini, iş rejimini
çox yaxşı blirdi. Üstəlik bu illər ərzində o, 952 məqalə yazmağa da vaxt
tapmışdı.
Alman sosial demokratı Frank Mesinq deyirdi: «Klara Setkin və Roza Lüksemburq
sısqa partiyamızda yeganə kişilərdir». Müasirlərinin kişi adlandırdığı
bu 2 qadını daha bir bağlılıq da birləşdirirdi. Klara Setkinin 22 yaşlı
oğlu Kostya 37 yaşlı Roza Lüksemburqun məşuqu idi. Klara o qədər də etiraz
eləmirdi. Axı onun özünün ikinci əri ondan 18 yaş kiçik idi. Belə «gəlin-qaynana»,
həm də rəfiqə münasibətləri onların arasında sonuna qədər qırılmamışdı.
Kostya Roza Lüksemburqu atanda o, rəfiqəsi-«qaynanası» Klaranın qoynunda
ağlayaraq özünü ovutmuşdu. Şəxsi həyat inqilabi mübarizəyə mane ola bilməzdi.
Klara cavan ərini də yanından buraxmırdı, ona boşanmanı özünün 71 yaşı
tamam olandan sonra verdi. Ona görə də indi demək çətindi ki, qadın hüquqlarına
görə özünü zülmə salmış bu iki qadın şəxsi həyatında xoşbəxt idimi, yoxsa
taleyin qisasını bütün düynadan alırdılar. Sevimli, arzulanan və zərif
qadın olmaq onlara nəsib olmasa da onların yaratdığı bayram günündə bütün
zərif, incə, sevimli və gözəl qadınlar diqqətə layiq görülür.
Yenə
də mətbəxə doğru…
Bu gün də qadınlar cəmiyyətdə öz yerini təsdiqləməkçün mübarizə aparırlar.
Bu gün də savadlı olmasına baxmayaraq işə düzələndə kişilərlə rəqabətdə
uduzurlar. Unutmayaq ki, 8 mart qadınların kişilərlə bərabər hüquqları
uğrunda mübarizəsi günüdür. Yəqin indi kişilər çox razıdır ki, qadınlar
bu gün kişilərdən xərac almaqla məsələni dinc yolla həll etməyə üstünlük
verirlər. 8 mart qoşa X xromosomunun mədh edilmə günüdür. Amma sağlamlıq,
gözəllik, əminamanlıq arzulayanların içində bir nəfər də açıqcada yazmır
ki, əməkdə uğurları olsun, ya da həyat yoldaşı məişətdə ona kömək eləsin.
İctimai fikrin təzyiqilə qadını bir növ yenə də mətbəxə sıxışdırırlar.
Qadınlar bayramı ərəfəsində etiraz əlaməti olaraq qadınlara ithaf edilmiş
küçə və yer adlarını saymaq üçün barmaqlarını hazırlamış insanlar, dayanın!
Bizi ton və kilometrlərlə ölçmək olmaz. Vəzifə başındayıq, yoxsa plətə
qarşısında, fərq etməz. Ola bilər qadın ona sırınan koordinat sisteminə
sığmır. Biz paralel məkanda sizində birgə mövcuduq və inkişaf edirik.
Ola bilər inkişafımız çox vaxt eninə olur, əlbəttə, biz kamil deyilik.
Biz sübut edə bilmədik ki, biz də kişiyik. Biz seçki hüququ, iqtisadi
müstəqillik alsaq da yenə də görkəmimiz barədə daha çox narahat oluruq.
Bizi bir daha hüquqlarımızı müdafiə etməkçün küçələrə çıxmağa məcbur eləməyin.
Axı bir dəstə gül nədi ki, onu bizə qıymayasız?..
P.S. Bu yazı əslində müəllifi başda olmaqla bütün
təmbəl qadınlara ithaf edilib. Təmbəl qadının tərifi: «Gündə 20 saatdan
az çalışan, maaşının əsas hissəsini kosmetika və geyimə xərcləyən qadına,
üstəlik qadınlar bayramı ərəfəsində abırsızcasına gül dəstəsi və təbriklər
gözləyən qadına təmbəl qadın deyilir. O, azadlığı uğrunda nümayiş və mitinqlərə
çıxmaq və mübarizə aparmaq istəmədiyinə görə ömürlük bu damğanı üstündə
daşımalı olacaq. O öz arzularının özü reallaşdırmaqdan imtina edir, hətta
Klara Setkin və Roza Lüksemburq kimi öz xoşbəxtliyi üçün heç barmağını
tərpətmək belə istəmir!»
Qadın baxışı