Qadın məntiqi
Kişilər
deyir ki, qadınlarla yola getmək çətindi. Qadınlarsa əksinə, kişiləri yola
verməyin çətin olduğunu deyir.
Küçədə sorğu
aparılır. Bir kişiyə yaxınlaşıb soruşurlar:
- Sizcə Brodvey küçəsində dinozavra rast gəlmək ehtimalı varmı?
-Milyonda bir faiz olar, bəlkə. Amma artıq yox.
Həmin sualı qadına da verirlər:
- Sizcə küçədə dinozavra rast gəlmək ehtimalı nə qədərdir?
- 50-nin 50-yə.
- Necə yəni?
- Ya rastlaşacaqsan, ya da yox…
İstəyirəm,
ya istəmirəm!
Qadın məntiqi dedikdə kişilər bu mövzuda ya danışmaq istəmir, ya da uzaqbaşı
dodağı qaçır və demək istədiklərini nəzakət xətrinə dilinə gətirmir. Dilindən
sözləri gömrüksüz buraxanlar deyir: qadın və məntiq bir araya sığan anlayışlar
deyil. Ona görə də kişilərin hamısı əmindir ki, qadın məntiqi deyilən
bir xüsusi anlayış var və bu, kişi məntiqindən tamam fərqlidir.
Qadın qərar verərkən «İstəyirəm, ya da istəmirəm» arqumentlərindən çıxış
edir. Ona görə də küçədə dinozavra rast gəlməyin ehtimalı barədə düşünərkən
qadın onun olub ola bilməyəcəyini deyil, dinozavra rast gəlmək istəyi
barədə düşünür. Həmin məntiqlə yanaşsaq qadın və dinzavr heç vaxt küçədə
rastlaşmayacaq. Çünki o, qorxusundan burnunu evdən bayıra çıxarmayacaq.
Qadın
məntiqi hələ də öz Aristotilini gözləyir
Qadın məntiqi hələ ki, nəql etmə, izhar etmə mərhələsindədi və yazıya
alınmayıb. Adi, kişi məntiqi uzun inkişaf yolu keçib və filosofların yaratdığı
cild-cild kitablarda bu məntiqin həm astarı, həm də üzüylə tanış olmaq
olar. Əlbəttə yazılarların hamısı qiymətli olmasa da kişi məntiqinin inkişaf
yolunu aydın şəkildə göstərir. Qadın məntiqindən kim yazdı ki? Bu mənada
qədın məntiqi hələ də öz Aristotilini gözləyir. Ona görə də gələcək nəsillərə
bir balaca artıq güc düşəcək. Qadın məntiqini sistemləşdirib, aksiomalaşdırıb
sonra sxemlər şəklində yazmasaq kişilər bizi məsğərəyə qoyub güləcək.
Axı onlar yalnız sxem anlayırlar.O da bir məntiqi nəticədir ki, hər kişi
özünü məntiqli saya bilməz və yazılan cildlərlə kitabların ona qəti dəxli
yoxdu. Gələcək nəsillər daha bir vacib missiyanı yerinə yetirməlidir.
Hansısa təbii səbəbdən kişinin qadın məntiqindən yararlanmaqdan məhrum
edilməsini araşdırıb bəzi elementar situasiyalarda çox yararlı olan qadın
məntiqini nədən anlamadığını öyrənməlidir.
Qabaqcadan ehtimal var ki, müəllif pozisiyasını qadın məntiqindən çıxış
edərək yazmaqda ittiham ediləcək. Amma hər halda davam edirik. Birlikdə
sonacan olmaq istəyənlərin nəzərinə: qadaqcadan hazırlıq keçməmiş, qadın
məntiqi lobirintinin gizlinlərinə ayaq basmamış təcrübəsizlər o qədər
də risk etməsin. Əvəzində ağ ciyərlərin həcmini artırmaq və səs tellərini
bərkitməklə məşğul olmaq yaxşı nəticələr verər. Çünki başqa vasitələr
yaramır. Onsuz da hələ ki, bir kişi də qadını öz məntiqindən dönməyə məcbur
edə bilməyib. Uzaqbaşı qadını susduraraq (özü də müxtəlif zorakılıq vasitələriylə)
kişilər işini bitmiş sayır. Ağ ciyərlərin böyüklüyü və səs tellərinin
möhkəmliyi onda yarayacaq.
Sən özünə
görə haqlısan
Qadın məntiqinin kişi məntiqindən ən başlıca fərqi olur ki, həmişə mübahisə
doğurur. Amma kişilər öz məntiqləriylə mübahisə də edər, sakitcə fikir
yürüdə də bilər. Qadın məntiqinin məhdud zonada tətbiq edilməsi həmişə
gözəgirən nəticələr verir. Bu mənada Aristotel özü qadınlara həsəd apara
bilərdi. Kişilər nədənsə mübahisə edirsə onlardan biri haqlıdır, təbii
ki, öz fikirlərini məntiq ipinə düzə bilməyən kişi haqsız çıxmış olur.
Qadınlar mübahisə edəndə ola bilər ki, tərəflərdən hər ikisi də haqlıdı.
Bunu belə ifadə edirlər: «Sən özünə görə haqlısan». Müasir elm qadın məntiqinə
əsaslanmsış mübahisədə kimin haqlı olmasını təyin etməkdə acizdir.
İki azyaşlı oğlan uşağının qadın məntiqinə əsaslanmış söhbətinə fikir
verək. Onlar hələ ki, kişi məntiqiylə silahlanmayıb:
- Mən dayımgilə gedəcəm, səni özümlə götürməyəcəm.
- Mən özüm gələrəm, sənsiz.
- Mən səni otaqda iplə bağlaram.
- İpi qırıb gələrəm.
- Onda qapını bağlaram.
- Mən sındıraram.
- Qapını dəmirdən düzəltdirərəm.
- Pəncərədən çıxaram.
- Pəncərəni də dəmir qəfəsə salaram.
- Onda divarı sındıraram.
- Mənsə səni dəmir otaqda bağlayaram!!
Bu mubahisədə uduzan tərəf söhbəti başqa müstəviyə çevirməyi bacarsaydı
əlbəttə ki, udardı. Amma o, hələ balacadı və ağlamaqdan başqa çarəsi qalmadı.
Deyək ki, bu üsul, yəni vaxtında gözündə 2 damla yaş çıxara bilmək bacarığı
bəzən kişi və qadın mübahisələrində zəif tərəfin qalib çıxmasına kömək
edir.
Etirazsız,
yoxsa ehtirassız?
Qadın məntiqinə əsaslanmış mübahisələrin öz daxili qanunları var:
1. Etiraz edilməmiş fikir artıq sübut edilmiş sayılır. Çox böyük sürətlə
deyilmiş 5-10 fikrin cavabı gəlməsə qadın özünü qalib hesab etməyə başlayır.
Nəzərə alsaq yüksək sürətlə yağdırılmış fikir fəvvarəsində hansısa bir
cümlə etirazsız qalmalıdı, kişi beyni bütün arqumentlərə cavab vermək
iqtidarında deyil. Hələ buketin sonunda bir təhqiramiz ifadə də olsa apponent
bu təhqirə cavab verəcək, deyilmiş fikirlərə yox. Burdan aydın olur ki,
qadın fikirlərini artan xətt üzrə elə düzməlidir ki, söhbətin axarı kulminasiyaya
doğru getsin. Bəzən dediyi sözün cavabını eşitmədən otaqdan ağlaya-ağlaya
çıxmaq, uzaqbaşı qulaqları qapamaq kimi ekstrimal vasitələr də tətbiq
edilir. Əgər iki qadın mübahisə edirsə, onlardan biri qulaqlarına pambıq
tıxayıb və müsahibinin cavablarını eşitmirsə o özünü artıq qalib saya
bilər.
2. Sonuncu sözü deyən adam qalib sayılır. Bu tip mübahisədə hər cümlənin
cavabı həmən saniyə gəlməlidir. Cümlələr gözlənilməz sürətlə yağdırılırsa
orda sonuncu cümləyə cavab vermək lazımdı. Ondan əvvəlkinin cavabı artıq
mənasızlaşır. Çünki onu dilinə gətirmiş tərəf bir saniyədən sonra utanıb
qızarmadan ondan imtina edə bilər. Çayda eyni suya iki dəfə girmək mümkün
olmadığı kimi qadınla mübahisədə əvvəlki cümləyə qayıtmaq olmaz.
3. Qadın məntiqiylə bir firki təkzib etmək də mümkündür, rədd edib qəbul
etməmək də. Yəni ki, sərf etməyən bir ifadəni mənasız elan edərək onu
cavabsız qoymaqla qadın hər şeyi sübuta yetirmiş sayır. Bu vaxt «Nə olsun?!»
ifadəsi fantastik effektlər verir. İki saat ərzində kişi məntiqiylə dürr
kimi düzülən faktlar bu iki kəlməlik zərbədən darmadağın olur.
Cız-bız
edən yağlı ifadələr
Kişi və qadın məntiqi bir araya sığmır, bunu hətta qadınlar da bilir.
Məsələn, bir dialoqu təsəvvür edək:
Qadın: Sənə ərə gələndən sonra mənə heç nə bağışlamamısan!
Kişi: Bağışla əzizim, martın 8-də sənə öküz boyda qabda ətir bağışlamışam.
Qadın bir neçə variandan birini seçməlidir. 1-ci variant: Bah, bir balon
it iyi verən ətir vermisən. İldə bir dəfə nəsə verib sonra il boyu başıma
çırpırsan. 2-ci variant: Mənə heç nə verməmisən, Allh bilir hansı müğənniyə
bağışlayıb sonra unutmusan. 3-c variant: Nəsə bağışladığını xatırlamıram.
Əgər lap belədirsə də, başqa kişilərin arvadlarına qayğısı qarşısında
bu nədi ki?!
Kişilər fikir yürüdəndə onlardan hansısa biri sübut edilibsə onun təkrarından
fikrin mənası dəyişməyəcək. Qadın məntiqində isə təkrarladıqca arqumentin
fikir yükü artır. Ola bilər ki, dəhşətli dərəcəyə şişirdilsin, ya da gözlənilməz
səviyyəyə ensin. Özü də hər təkrarda yeni sözlər, ifadələr əlavə edilərək
arqument daha da mürəkkəbləşdirilir. Üstündə bir iki dənə «cız-bız» edən
yağlı ifadələr olmasa bu, qiyməsiz,qatıqsız xəngələ bənzəyər. Eyni ifadəni
təkrarlamaqla təsdiqləmə üsulu hələ Esxilin faciələrində bir ədəbi üsul
kimi tətbiq edilirdi.
Kişi deyirsə ki, «Ayaqqabı qaradı» o, ayaqqabının rəngini nəzərdə tutur
və onun qara olduğunu deməyi özünə borc bilir. Qadın üçünsə ayaqqabının
qaralığı qarşısına qoyduğu məqsəddən asılıdır. Ona lazımdısa ayaqqabı
qara da, bozumtul da, rəngi qaçmış da ola bilər. Qaynana filmində çay
məsələsini xatırlayın. Qaynana deyir ki, gəlinin gətirdiyi çay bumbuzdu,
amma sonra barmağını həmin çaya salıb yandırır.
Sizin
qəribə məntiqiniz varmış
Söhbəti tamam fərqli müstəviyə çevirmək bacarığı qadın məntiqinin ən vacib
keyfiyyətlərindəndir. Bəzən bu proses o qədər sürətlə baş verir ki, ortabab
kişi beyni nə baş verdiyini heç anlaya da bilmir. Xüsusi hazırlığı olmayan
kişilər söhbətin nədən getdiyini başa düşmür. Çünki bəzən mübahisə predmeti
yaddan çıxır və söhbətin sonunda kimsə xatırmamır ki, hər şey nədən başlamışdı.
Qadın «Biz Bolqariyada Qızıl qumlarda ərimlə istirahətdə olanda gördük
ki, oranın qumu daha narın və daha istidi» deyirsə bunun cavabında «Ərimlə
qışda Dubayda olduq, orda hamı xaricilər idi» səslənsə arqument daha güclü
və məntiqi cavab sayıla bilər. Söhbəti başqa müstəviyə çevirməyin qaydalarına
görə əks arqument, sübut bir frazadan uzun olmamalıdır. Pauzadan istiadə
edərək söhbəti çevirə bilmək bacarığına görə qadınlar hətta vertuoz sayıla
bilər. Pauza yoxdursa «Səninlə danışanda ağzını yum!» kimi ifadə də öz
işini görə bilər. Bu ifadə qadının şəksiz haqlı olduğuna işarə edir. Bütün
bu sadalananlar qadının düşüncə qabliyyətlərinin zəifliyini deyil, əksinə
qeyri-adiliyini sübut edir. İş ondadır ki, qadın iki fikirdən nəticə çıxarırsa
bilir ki, həmsöhbəti də bunu ondan pis bilmir. Lazım gələrsə həmsöhbəti
sözün altından çıxıb bayaq səsləndirilmiş fikirlərdən imtina edəcək. Ona
görə də qadın bu addımı birinci atıb qalib çıxmaq istəyir. Kişiylə danışanda
nəyisə təsdiqləmək lazım gələrsə qadın təsdiq əvəzinə «Ola bilər» kimi
sürüşkən ifadələr işlədir.
Söhbətdə «Mənim N adlı dostumun tanışlarının hamısı ya avara, ya da əclaflardı»
cümləsi səsləndisə kişi məntiqinə görə bu sözü deyən adam özü də avara
və əclafdır. Amma bu ifadəni qadın çox asanlıqla dilinə gətirə bilər.
Bu halda həmişə lətifəsi özündən iraq tutaraq dediyindən utanmaz. Ona
görə də kişilər belə cətin dolanbacları olan qadın məntiqindən baş aça
bilmirlər. Kişi məntiqinə görə deyilən fikir ya doğrudur, ya da yalan.
Yalanı doğrudan ayırmağı öyrənmiş kişilər həmin üsulları Adəm peyğəmdərdən
bu yana dəyişilmədən istifadə edirlər. Qadın üçünsə həqiqət, yalan və
maraq doğurmayan fikirlər var. Ona görə də qadın eşitdiyi fikri asanlıqla
və ondan da böyük əminliklə 3-cü kateqoriyaya aid edib maraq dairəsindən
çıxaracaq. Qadın beynində «absolyut» qanunu işləyir. Çünki hər qadının
öz absolyutu var, yalan və doğru həmin absolyuta nəzərən müəyyən edilir.
«Sizin qəribə məntiqiniz var» ifadəsi də burdan doğur. Həmin bu absolyut
özü də vaxt keçdikcə dəyişə bilər.
Özün
bil…
Bəziləri deyir ki, qadına heç nəyi sübut etmək olmur, başqaları isə əksinə,
düşünür ki, qadın bütün deyilənlərə çox tez inanır. Müşahidələr göstərir
ki, qadının diqqətindən kənarda olan hər bir şeyə inandırmaq su içmək
kimi asandır. Amma onun daxili qanunları, absoyutunu şübhə altına salan
hər kiçik cəhd belə uğursuzluğa məhkumdur. «Kilkə balıqdır və bütün balıqlar
kilkədir» fikri bir kişinin də başına yerləşməz və o əlbəttə ki, buna
inanmaz. Qadın öz fitri istedadı ilə kişini bu fikrə gəlməyə vadar edə
bilər. Sonra deyirsiz ki, qadınlarla yola getmək çətindi?
Qadın məntiqi deyilən anlayış var və hər bir qadın onu artıq 3 yaşında
olanda mənimsəyir. Kişilər içində bu sənətə yiyələnmiş bir kişini də xatırlaya
bilmirəm. Olarsa ya dahi alim, ya da rəssam ola bilər. Qadın məntiqi bir
açar kimi kişi məntiqi qıfılına tam uyğun gələ bilər, əgər sizin absolyutu
həmin kişi qəbul edər, ya da onu qəbul etdirə bilərsizsə. Qəbul etməsə
söhbəti həmən kəsmək lazımdı. Amma özünü məğlub elan etmədən. Qadın bu
məğlubiyyəti özünə icazə verə bilməz. Bu «söhbət»dən sonra qadın rahatlıqla
deyə bilər: «Düz iki saatdır çənə döyürəm. Onunla heç danışmaq mümkün
deyil!». Kişilərin absolyutu olmur deyən onlar yalnız məntiqi şəkildə
ortaya atılmış fikri qəbul edirlər. Onlar heç maraqlanmırlar ki, bu məntiqi
fikir hardan süzülüb gəldi. Öz absolyutunu kişiyə məharətlə yeridə bilən
qadın həmişə qalıb çıxır. Uzunboğaz çəkmələrin dünya böhranından daha
vacib olduğunu, siqaret dumanının çəkəndənsə ətrafdakılara daha çox zərərli
olduğunu inandıra bilən qadına heç kim bata bilməz. Adətən belə qadınların
dilindən «Mən sənə öz fikrimi yeritmirəm. Özün bil, sən ki, həmişə özün
qərar verirsən. Amma sənə başa salmaq istəirəm ki….» kimi ifadələr əskik
olmur.
***
Dünya qədimdir. Məntiq də dünyanın özü kimi qədimdir. Qadın məntiqinin
yaşı isə bilinmir…
Qadın baxışı