Araşdırmalar, tədqiqatlar, fikir yürütmələr

Yaxud, sadəcə həyat təcrübəsi

Əlaqə saxlaya bilərsiz

Yad həyat

Başqasının həyatı barədə fikir yürüdəndə bil ki, gördüklərin sənə göstərilən qədərdir, nə az, nə çox…

«Əgər əlində tutduğun yeganə alət çəkicdirsə
hər şey sənə mismar kimi görünəcək». (Lütfi Zadə)


İnsan başqasının həyatını yaşamağı sevir. Əgər belə olmasaydı biz teatrda gülməkdən uğuna bilməzdik, faciəvi əsərdə göz yaşlarından boğulmazdıq, filmin qəhrəmanlarını özümüzlə eyniləşdirməzdik və bədii kitab oxuyanda qəhrəmanın həyatını onunla birgə yaşamazdıq. Mətbuatda da səmimi etiraflar olar müsahibələr ən çox oxunan olur. İnsanlar bilmək istər ki, cırtdan boylu olmaq necədi, dağda qalıb şaxtadan donanda nələr hiss edirsən, «Oskar» mükafatını alan adam pillələri çıxanacan nələri düşünür, meşədə ağ ayı ilə burun-buruna rastlaşanda insanın ürəyindən nələr keçir, klinik ölüm keçirənlər nələr görür? Bü yazıda orta statistik insanın həyatında gözlənilməyən hadisələri yaşamışların keçirdiyi hisslər təsvir edilib.

Ayda əladır!
Bazz Oldrin, 73 yaş, astronavt
Ayın torpağını xırdalanmış talkla müqayisə etmək olar. Üst qat çox yumşaqdır. Bir neçə santimetr dərinlikdən sonra sanki sement tökülmüş bərk qat gəlir. Əslində orda hissəciklər arasında Yerdəki kimi hava malekulları yoxdur və onlar bir-biriylə birləşməyib. Ona görə də ayağının ləpiri çox dəqiq alınır. Addımlayarkən mən qarşımdakı tozu havaya qaldırsam da o, səliqəli dairə şəklində yerinə qayıdırdı. Yerin tozu özünü belə aparmır. Mən təssüratlarımı sözə çevirməyə çalışsam da Ayda gördüklərimlə müqayisə olunmazdır. Ayda tək olarkən ətrafında heç bir səs olmayanda skafandrın içinə havanı vuran matorların səsindən başqa heç nə eşidilmir. Ayda müvazinəti tənzimləmək olmur. Orda hərəkət edən iki kiçik addım və bir balaca sıçrayışla irəliliməlisən. İnsan Ayın üstünə tez uyğunlaşır. Cazibə qüvvəsi yeriməyi asanlaşdırır. Orda əladır.

İldırım vuranda hətta kipriklər də ağrayır
Maks Dirinq, 44 yaş, səs rejisyoru
Cümə idi. İyul üçün tipik hava idi: gün işıldayır, buludlar göydə üzürdü. 4 dostumla qolf oynamağa getdik. Meydançaya çatanda yağış damcılamağa başladı. Biz talvar altında gözləmək qərarı verdik. Xatırlayıram ki, hava ozon qoxuyurdu. Bu xatırladığın son fikir idi. Göydə ildırım göyərəndə mən buz kimi soyudum, həyatımda belə soyuq duymamışdım. Sonra heç vaxt eşitmədiyim fantastik səs gəldi. Elə bil ki, 2 zibil bakı arasında qalıb əzilmişdim. Əl ayağım 2 ton ağırlığındaydı elə bil. Bədənimin hər hüceyrəsi ağrayırdı. Zingildəyən ağrı idi. Mənim saçım və kipriklərim də ağrayırdı. İldırım yanımızdakı ağacı vurdu. Bir neçə budağı qırıb başımızın üstündəki talvarda deşik açdı və yanımda duran Terrinin başından girib dizindən çıxdı. O, yerindəcə keçindi. Sonra yerdən çıxan ildırım mənim ayağımdan girib təpəmdən çıxdı. Başımdan çıxdığı yerə 8 tikiş qoymalı olduq. İndi mən çətin triqonometrik məsələləri birnəfəsə həll edirəm, amma sadə çıxma və toplama mənə böyük problemdir. Həkimlər deyir ki, hər şey qaydasındadır. Məncə onlar nəyisə məndən gizlədirlər…

«Mən qrup seksiylə məşğul oldum və bunu yenə də edəcəyəm!»
Mənbə gizli qalmağı arzuladı
Qrup seksi əhilləşmiş səkkizayaq dəniz ilbiziylə seksə bənzəyir. Ətrafında o qədər əl-ayaq var ki. Onlar səni dartır, əlləşdirir. Beyin bütün baş verənləri və duyğuları emall etməkdə aciz qalır. Səni bu yola təhrik etmiş libido da sanki qorxub geri çəkilir. Qrup seksi imkan verir ki, sən çılpaq nəfsin necə olduğunu öz gözlərinlə görəsən. Axı hamının bədəni ideal deyil və model olmaqdan uzaqdır. Ona görə də burada toplaşanlar sənin görmək istədiklərindən seçilir. Qadınlar heç olmasa tutqun işıq və makiyajın hesabına o qədər də pis görünmür. Amma kişilərin pivədən köpmüş qarınları, biz-biz dayanan tükləri hətta ən qatı geyin də sevişmək istəyini poza bilər. Freyd deyir ki, biz hamımız bir qədər geyik.
Amma qrup seksi heyrətamizdir. Yaxınlğında sevişənlərin ləhləməsini eşidəndə özündən çıxırsan. Qadınlarsa biri o birisini o qədər tez-tez əvəz edir ki, nəsə fikirləşməyə macal tapmırsan. Belə məqamlarda özündən əvvəlki kişinin bu qadında qoyduğu izi duymağa başlayırsan.
Sonra taksidə gedərkən, səhəri gün özünə qayqanaq hazırlayarkən, ofisində işləyərkən bir fikir yerdə qalan fikirlərin başında durur: «Mən qrup seksiylə məşğul oldum və mən bunu yenə də edəcəyəm!»
Yuxuda keçən həyat
Melodi Zarnk, 45 yaş
Əgər kimsə özünü narkoleptikin (dözülməz yuxululuq və qəfil yatma xəstəliyi) yerinə qoymaq istəyirsə 2 sutkalıq yuxudan imtina etsin. Biz bu əzabı hər gün çəkirik. 21 yaşında olarkən hiss edirdim ki, maşını idarə edərkən mən arabir onu yoldan çıxarıb mürgüləməklə özümü bərpa edirdim. Bu narkolepsiyanın ilk əlamətləri imiş. Sağlam adam yatandan saat yarım sonra yuxu görür, narkoleptik isə dərhal. Bəzən yuxunu hələ gözlərim açıq olarkən görməyə başlayıram. Hallusinasiyalar o qədər realistik olur ki, dəhşət yaradır. Əgər yuxuda məni arı sancırsa dözülməz ağrı hiss edirəm. Təkrarlanan hərəkətlər etdikdə məni yuxu aparır. Bir dəfə kinoteatrda filmə baxıb qaqqıldayarkən tutmam oldu və başım arxaya düşüb qaldı. Onu əvvəlki yerinə qaytara bilmirdim, yaxşı ki, yoldaşım kömək etdi. Deyirlər həkimlər xəstəliyimi dözəcək edə bilən dərmanlar hazırlayrlar. Amma mən özümü aldatmıram ki, nə vaxtsa yatağıma qorxu hissi keçirmədən girə biləcəyəm.
Qadın kişiyə çevriləndə
Daniel K. , 35 yaş, aspirant
Oğlan olmaq istəyi bir yana uşaqlığımda mən elə oğlan idim. Sadəcə lazımi orqanlarım olmadan doğulmuşdum. Uşaq bağçasında oğlanların tualetinə gedirdim və təbii ehtiyacımı ayaq üstə ödəməyə çalışırdım. Məktəbdə beysbol və basketbolu kişi komandasında oynayırdım. Bədənim əzələli, saçım qısa idi. Yalnız qadınlara qarşı seksual istəyim olub. Yuxarı siniflərdə oxuyarkən məktəb balının kraliçəsi seçilmiş qeteroseksual qızla münasibətim vardı. 3 il əvvəl mənə ilk testosteron (kişi harmonları) iynəsi vurdular. Mən bu dərmanı ömrümün sonuna kimi vurdurmalıyam. O, libidonu artırır və saçın çıxmasını stimullaşdırır. Artıq üzümü qırxmalı oluram. 2 əməliyyat keçirmişəm. Birincisində döşlərimi yığışdırdım. Döşümün gilələrini çərtib içindəkiləri qaşayıb yenidən tikdilər. Sonra uşaqlığı kəsmək üzrə əməliyyat olundum. Nə vaxtsa falloplastik əməliyyat da edəcəyəm və mənim penisim olacaq. Hələ ki tələsmirəm, çünki özümünkü artıq böyüməyə başlayıb.
Qaçıb finişə birinci çatmaq
Al Paçino, 65 yaş, aktyor
«Oskar»ı mən 8-ci dəfədən aldım. Ona qədər məni yalnız siyahıya salırdılar. İndi nominantlara baxıb düşünürəm: «Görəsən onlar neyrocərrah olsaydılar necə olardı? Onlardan hansına beyin əməliyyatını həvalə etməyə cürət edərdin. Bax elə ona da «Oskar» vermək lazımdı. Keçmişdə hər şey əhvalımdan asılı olurdu. «Qadın ətri» filminə görə «Oskar»alandan sonra o qədər yeni hisslər duydum ki, özüm də heyrətləndim. İndi mən öz hekəlciyimi nadir hallarda görürəm. Amma onu aldığım zaman özümü Olimpiadada qızıl medal almış adam kimi hiss edirdim. Elə bil ki, qaçıb finişə birinci çatmısan və sənin qələbən hamıya məlumdur. Özünün mükəmməlliyi duyğuları əla hisslərdir.
Çirkab dünyanın gündəlikliyi
Şon Bredli, 31 yaş, 230 sm boy, basketbolçu
Günüm necə başlayır? Mən yuxudan ayılıb tualetə gedirəm. Bu o deməkdir ki, yuxulu olsam da başımı əyməliyəm ki, qapıdan keçim. Mən hər gün əyilirəm, güzgüyə baxanda da, düş qəbul edəndə də (yoxsa duş mənim sinəmə dirənir). Maşina minməkçün əvvəl bir dizimi büküb salona salır, sonra bütün bədənimi içəri dürtürəm. Mənim ilan adam da adlandıra bilərsiz. Bütün geyimimi, hətta ayaqqabıları da sifariş etməliyəm. Çünki ayağımın ölçüsü 52-dir.
Bir dəfə məktəbdə olanda başqa meydanda oyuna getmişdik. Soyunma otağında başım şkafdan hündür olduğuna görə orda zibillərin, tozun, yaddan çıxmış əşyaların yığıldığını gördüm. Məşqçimiz məndən 30 sm alçaq olduğu üçün skamyanın üstünə çıxıb baxdı və dedi: «Sən çirkab dünyada yaşayırsan, eləmi?». Bu əslində belədir, mən çirkli dünyada yaşayıram. Qonaq gedəndə də mən içəri keçməzdən əvvəl qapının üstündəki tozu görürüəm. Soyuduculara yuxarıdan baxanda tox tozlu görünür. Camaat arasında olanda mən hamının dazlaşmış kəlləsini görürəm. Ürəkaçan səhnə deyil. Özümdən hündürünə rast gəlməmişəm. Amma mənə elə gəlir ki, nə vaxtsa belə adamlara rast gələcəm.
«Nyutondan başlayan dünya elmi artıq Lütfi zadədə bitir» Amerika xalq məsəli
Lütfi Zadə, 90 yaş, Nyuton, Enşteyn səviyyəli alim
Mən özümü bəxti gətirən adlandırıram. Ətrafda bəxti gətirməyən çoxlu istedadlı və bacarıqla adamları görürəm. Bizim ailə Bakıdan İrana köçəndə çox firavan olub- evimizdə həmişə bolluq, qulluqçularımız olub. Elmə marağım məni ABŞ-ın məşhur Massaçusets İnstitutuna gətirdi. Valideynlərim 1946-cı ildə Nyu-Yorka köçüb. Mən də onların yanında yaşamaq istədiyimdən Kolumbiya Universitetinə məktub yazaraq işlə təmin olunmağımı xahiş etdim. Mənə müəllimlik işi təklif olundu. Xatırladım ki, 1946-cı ildə Kolumbiya Universitetində ilk dəfə olaraq əcnəbi müəllimlərə dərs demək icazəsi verilib. Yəni ki, mənim müraciətin bir az tez olsaydı sonrakı taleyimin necə olacağını bilmək olmazdı. Ola bilərdi ki, mən Nyu-Yorkdakı ikinci dərəcəli elm ocaqlarında işləməyə məcbur olardım və heç vaxt ciddi fəaliyytə imza ata bilməyəcəkdim. İndi mən Kaliforniya uniersitetindəyəm. Kolumbiya Universitetində qalsaydım da indi mən heç kim olardım.
Mən insana oxşayan maşınlar barədə çoxdan düşünürdüm. 1961-ci ildə yazdığım məqalədə qeyri-səlist məntiqin adını çəkdimsə də onu necə yaratmağı hələ bilmirdim. Onu 63-cü ildə başa düşdüm və ilk işim 1965-ci ildə çap edildi. Mən inanıram ki, o dünyaya gedəndə mənim nəzəriyyələrim yaşayacaq. Əksər hallarda insanların 99 faizinin etdikləri özləriylə birgə ölür. Məncə qeyri-səlist məntiq nəzəriyyəsi və digərləri də inkişaf edəcək. Bu nəzəriyyəni tənqid edənlər anlayacaq ki, mən haqlı idim.
Mən deyə bilmərəm ki, müştəbehəm. Mənim ideyalarımı qəbul edəndə sevinirəm. Tədbirlərdə nəsə təmtəraq gözləməkdən uzağam. Hesab edirəm ki, sadə insanam. Ona görə də məni tərifləyəndə özümü bir az narahat hiss edirəm. Məndən həyatım, məşğuliyyətim, həyat yaldaşım barədə soruşanda mən «Olanlardan son dərəcə razıyam» deyirəm. Mənim xoşbəxt həyatım, yaxşı övladlarım, hörmətim var. Çoxlu dost qazanmışam, əla təminatım var. Amma eyni zamanda adamın elə bil nəyisə çatışmır. Adam sürətlə ötüb keçən illərə heyfslənir. Düşünürsən ki, adamın sağlamlığı imkan verməz, nəyisə çatdıra bilməzsən. Məndən «Xoşbəxtsənmi?» soruşsalar deyərəm «yox». Bədbəxtsənmi soruşsalar da «yox» deyərəm. İnsanı nəsə xoşbəxt edir. Mən ciddi xəstəliyim aşkar olunan vaxt doktor olanda özümü xoşbəxt hiss etmişəm.

***
Özünü başqasının yerinə qoymaq sənət adamlarının, yazıçının, rəssamın, aktyorun işidir. Əgər başqasının həyatına maraq bu qədər böyükdürsə deməli biz də qəlbimizin dərinliyində bir qədər şair, bir qədər aktyor və bir qədər də rəssamıq. Çünki eşitdiklərimizə rəng qata bilirik, danışılanları romantikləşdirib şairanəliyini artırırq, ya da yad həyatın elementlərini ömrümüzə gətirib aktyorluq edirik. Bu məsələdə heç kim yaxasını kənara çəkə bilməz…

P. S. Təsəvvür elə, hamı eyni zamanda yelləncəkdə yellənir. Onda küçədə sevişmək istəyəndə kimsə bizi qınamazdı. Hər kəs öz xoşbəxtliyilə əlləşərdi, lap uşaqlığındakı kimi.
Xoşbəxtlik çatışmayanda biz başqasının həyatına soxuluruq…

Yuxariya doğru