Hacıqara fenomeni
Kasıb
pul tapdı, amma xərcləməyə yer tapmadı
Xalq məsəli
Ötən bazar bir aylıq qazancımızın («ailə büdcəmizin» yazsam daha sivil
səslənərdi) «Binə» ticarət mərkəzində başına daş salıb xışıldayan kağızları
parça-purçaya dəyişdirib evə gələndən sonra bu mövzuda yazmaq qərarına
gəldim. Cibimizin dibini siyirib evə qayıda bildik. «Allaha pənah» deyib
evin künc-bucağında gizlətdiyimiz 10-15 manata arxayın olaraq ayın axırınacan
hələ dolanmaq lazım idi. «Adam özü-özündən oğurlayar», «Bir cib o birinə
borclu olmalıdır» kimi dar gün, qara gün və sair aybaay baş verən yerli
xarakterli fəlakətlər barədə dahiyanə xalq məsəllərini xatırlayanda
adam bir az utanır da. Hərdən adam düşünür ki, yalnız azərbaycanlılar
bu cür yaşaya bilər. Bakıya gələn kimi çit, əzilmiş şortikini əyninə
keçirib dama-dama göynəyini belinə bağlamış və gəzməkdən xoşbəxt görünən
əcnəbi turistlər də bunu təsdiqləyər: Belə yaşamaq olmaz! Öz aramızdı,
onun nə vecinə, bankda pulları rahatcana yatıb onun gəlişini gözləyir,
təqaüdə çıxacağı gün də çığortalanıb, qəzaya düşüb ayağını sındıracağı,
hatta ürəyinin şuntlanacağı dar gün də. Amma yenə də onlar bizim fonumuzda
çox simic görünürlər. Qəpiyə güllə atan azərbaycanlılar isə milyonçular
kimi hər gününü son qəpiyə qədər xərcləməkdə keçirir. Simiclik və qənaətcillik
arasında keçən sərhəddin dəqiq yerini öyrənmək üçün balaca bir araşdırma
apardım. Sən demə elə pulu olan simic olar və qənaət edəp. Pulu olmayan
isə qənaətin nə olduğunu bilməz. Daha aydın olmaq üçün milyonçuların
yaşam tərzini bir araşdıraq.
Pul pulu çəkər
ABŞ tədqiqatçılarının şahidliyinə inansaq hər 4 milyonçudan
biri ayağına 100 dollardan baha olmayan ayaqqabı geyinir. Hər 10 milyonçudan
biri əynindəki kostyumun 200 dollardan artıq olmadığını deyib dədəsinə,
allahına, nə bilim nəyə də and içə bilər. (Onları «Binə» ticarət mərkəzində
gəzdirsək, onlar gözləriylə insanların son qəpiyini verib pal-paltar
aldığını görsələr yəqin ki, ürəkləri partlar). Deyirlər ki, milyonçuların
yalnız 50 faizi 240 dollardan baha olan saat almağı özünə qıyır. Zənginlərin
yalnız üçdə biri qət təzə, yaşı 3 ildən artıq olmayan maşında gəzir.
Qalanları, lətifəsi bizdən iraq, maşınının köhnəliyini vecinə almır.
Sən demə miloynçular da normal adamlar kimi yaşaya bilirlər və adi adamların
işlətdiyi əşyalardan onlar da alıb evlərinə düzürlər. Əlbəttə, biz onlara
əcaib-qəraib adam kimi baxırıq. Amma tarixə nəzər salsaq hacıqaralıq
fenomeninin, yəni qənaətcillik və simicliyin milyonçular arasında paranoyaya
çevrilməsi halları kasıbın pul tapması hallarından daha çox olduğunu
görərik.
Ana oğluna qıymadı
Dünyanın ən böyük simiclərindən biri amerikalı Qenrietta Xoudend
Qrin adlı 20-ci əsrin dahiyanə finansist qadını sayılır. 1916-cı ildə
vəfat edəndən sonra bu xanım özündən sonra 100 milyondan çox varidat
qoyub. İndi bu kapital 20 milyarda çatıb. Amma o, yulaf sıyığını batareyada
qızdırırdı ki, plitəni bir də işə salmasın. Milyonçu xanım ömrü boyu
ən ucuz yaşayış yerlərində ev kirayələyirdi. Buna baxmayaraq o, Çikaqonun
bir neçə kvartalının sahibi idi. Öz mənzillərindən birini özünə qıymırdı.
Bir dəfə isə 2 sent qiyməti olan markanı axtarmağa düz bir sutka vaxt
sərf eləmişdi. Onun «qənaətcilliyi»nin ən yüksək nöqtəsi o sayılır ki,
oğlu anasının simicliyindən ayağını itirir. Çünki Qenrietta xəstə oğlunu
evdə zarıya-zarıya qoyub düz 3 gün havayı xəstəxana axtarmışdı. Tapanda
isə artıq gec idi. Oğlunun ayağını kəsməli oldular. Allah bu xanıma
pul da, hələ ömür payı da vermişdi. O, əgər 82 yaşında qulluqçunun üstünə
hirslənməsəydi bir az da yaşaya bilərdi. Aşbaz qadının bir qab südə
görə həmişəkindən artıq pul verdiyini görüb əsəbləşdi və buna görə də
iflic olub həyatını itirdi.
Baladan da şirindi nəvə?!
Neft kralı Con Pol Getti 30 il əvvəl 4 milyard dolları ilə
dünyanın ən varlı adamlarından idi. Amma o da hər şeydə qənaət etməyi
sevirdi. Məsələn, onun villasında taksafon yerləşdirilmişdi ki, gələn
qonaqlar danışmaq istəsə ev sahibinin hesabına danışmasınlar və məcbur
olub əllərini ciblərinə salsınlar. Neft kralı başqalarının telefon danışığını
ödəmək fikrində deyildi. 1973-cü ildə onun nəvəsi Conu babasından pul
qopartmaq məqsədilə oğurlayanda baba 17 milyonu verməkdən boyun qaçırdı.
Pul onun üçün nəvəsindən qiymətli idi. Adam oğruları uşağın qulağını
kəsib konvertin içində göndərəndə babası bir qədər rəhmə gəldi. Amma
yenə də «qənaətcilliyindən» qalmadı. Nəvəsini geri qaytarmağa onun cəmi
2,7 milyon xərci çıxdı.
«Xruşovka»da yaşayan milyarder
«Forbs» jurnalının sorğusuna görə dünyada ən varlı insanların
siyahısında ikinci olan amerikalı Uorren Baffet (varidatı 44 milyard
hesablanır) Uoll-strit küçəsində əhatəsinin bəyənmədiyi, hətta bəzilərinin
ayıb saydığı köhnə «Lincoln Towncar» maşınında gəzir. Bu maşında nömrə
əvəzinə «THRIFTY» yəni «qənaətcil» yazılıb. Özü isə 40 əvvəl 30 min
dollara aldığı mənzildə hələ də yaşayır və deyilənə görə onu bu yaxınlarda
dəyişdirmək fikrində deyil. Məişətində də çox israfçı deyil. Təmtərağın
yalnız bir növündən istifadə edir: arabir çox tələsəndə şəxsi təyyyarədə
uçur. Bununla belə gündəlik həyatda tələsik yemək hazırlayan qəlyanaltı
yerlərində yeməyi sevir. Oranın yeməklərini o qədər bəyənir ki, özünü
evdəki kimi hiss etmək üçün şəbəkə dükanlarından birini alıb da. Ona
görə də deyə bilər ki, «öz evimdə yemək yeyirəm».
Morris Minor əvəzinə 12 yaşlı Niva
Varlı skandinav, «Tetra Pak» qablaşdırılma materiallarının (karton qablaşdırılma
içinə süd, şirələr dolduraraq bütün dünyanı dolaşıb) istehsalı üzrə
kompaniyanın təsisçisi Hans Rausinq kəm-köhnə Morris Minor maşınında
gəzişməkdən utanmırdı. Varidatı 8 milyardı ötən milyarder bir neçə il
əvvəl köhnə maşınıla vidalaşıb. Əvəzində isə 12 il sürülmüş rus «Niva»
markalı maşını alıb. Rausinq hər dəfə dükana nəsə almağa girəndə satıcılar
qaragünlüyünü qaboaşdırır. Çünki o, möhkəm sövdələşəndi və sevdiyi işlə
məşğul olanda tez-tez həddini də aşa bilir.
Bax, pis oxusan milyonçu olarsan!
«İKEA» kompaniyasının təsisçisi, ən varlı isveç İnqvar Kamprad
hazırda 28 milyonluq varidatını hələ məktəb skamyası arxasında olarkən
yığmağa başlayıb. Qələm və pozanları ucuz qiymətə alıb yığan və sonra
onu üçqatına başa satan gələcək mebel maqnatı bu işdə ad da çıxarmışdı.
Satışdan qazanc qalan pulu o, yığırdı. Deyilənə görə o, hələ də ucuzvari
restoranlarda yeyir, səfərə gedəsi olsa ekonom-klassla uçur, avtobusa
minir və ehtiyac olarsa 3 ulduz otellərdə qalır. İstirahət etmək istəyəndə
bahalı, gəzməli, görməli yerlərdənsə İsveçin ucqar, gözdən uzaq çaylarının
birində sahildə çöməlib balıq tutmağa üstünlük verir. İşdə isə İnqvar
öz işçilərindən kağızın hər iki üzünü işlətməi tələb edir. Köhnə kreslo
və ayaqüstü saatdan başqa onun evindəki bütün mebel «İKEA»dandır. Adıçəkilən
köhnə mebeli o, artıq 32 ildir ki, işlədir. O, arabir etraf edir ki,
«Arvadım mənə təzə kreslo almağı tövsiyyə edir, çünki bu artıq çox çirklənib.
Bu, kreslonun yeganə qüsurudur. Yoxsa mən yenisini almaq istəməzdim».
İnqvar sürtülmüş gödəkcədə və köhnə «Volva»da gəzir. Onu tez-tez ictimai
nəqliyyatda görmək olar. Amma o, qoca təqaüdçü görkəmiylə heç kimdən
fərqlənmir. Danışırlar ki, uzun illər başını qırxdırdığı dəlləyin xidmətlərindən
imtina edərək başqasının yanına ona görə gedir ki, o birisi bir az ucuz
saç kəsirmiş. Bir dəfə isə onun şərəfinə İnqvar adlandırılmış böyüdüyü
şəhərdə adına ucaldılmış abidənin açılışında lenti kəsməkdən də imtina
etmişdi. O, lenti açaraq merə uzatmış və demişdi ki, onu daha lazımlı
şəkildə istifadə edə bilər.
«İKEA» mağazalar şəbəkəsinin belə adəti var ki, açılış günlərində adamın
çoxluğundan rəhbər vəzifələrdə olanlar da kassada dayanıb kömək edərək
qabalşdırmağa əl tuturlar. Bir dəfə növbədə dayanmış qadın İnqar Kampradiyə
(yeri gəlmiş dünyanın ən varlı kişisindən birinə) baxıb nəvəsinə belə
deyir: «Bax, dərslərini pis oxusan bu baba kimi qoca yaşında yad adamlara
qablaşdırılmada kömək etməli olacaqsan».
«Google»nin direktoru dəyircəkli konkidə işə gəlir
Hər gün minlərlə, milyonlara insan «Google» axtarış sistemindən
istifadə edir və bu sistem hər dəfə reklam linkinə tıklananda sahibinə
gəlir gətirir. Onun sahibi və yaradıcıçı 33 yaşlı Sergey Brin artıq
11 milyard qazanıb. İndi o, ABŞ-da yaşayır. Hazırda milyarder 3 otaqlı
sadə mənzildə qalır. «Yanlış milyarder»in nə yaxtası, nə də villası
var. Onun heç super avtomobili də yoxdu. Şaiyələr dolaşır ki, Sergey
gözoxşamayan «Prius»da gəzir. Ucuzvari «Tayota» markalı bu maşın təkcə
benzinlə deyil, həm də ekoloji təmiz yanacaqla- elektriklə işləyir.
Amma o, arabir bu maşınından da bezib işə «Google»nın başqa direktorları
kimi diyircəkli konkidə gedir. İşdə istirahət zamanı avtodayanacaqda
diyircəkli konkilərini yenə də ayağına çəkib xokkey oynayır. Onu da
deyirlər ki, acıyanda San-Fransiskonun rus restoranlarının birində,
çox vaxt «Katyanın çayxanasında» yemək yeyir.
Simic ulduzlar
Şou biznesin ulduzları milyonları asanlıqla qazandığı kimi
asanlıqla da xərcləyirlər. Amma arabir elə simiclik göstərirlər ki,
təəccübdən heyrətlənirsən. Ulduz cütlüyü - Bekxemlər ailəsinin xanımı
«Spice Girls» qrupunun keçmiş solisti Viktoriya Bekxemi əri Mançester
stadionunda top vurarkən tramvaya minib ora getdiyini dəfələrlə görüblər.
Məlumlur ki, xanım Bekxemin şəxsi varidatı 18 milyondur. Amma onun ucuzvari
«Blue Nun» şərabı üçün ürəyi gedir və tez-iez düşüb yaxınlıqdakı marketdə
bu şərabı soruşur. Gündəlik geyimini isə o, hamı düşündüyü kimi «Christian
Dior», ya da «Versace»dən deyil Matalan mağazalarından alır. Sevimli
dükanlarının adını soruşanda isə «Top Shop» mağazasından geyindiyini
deyir.
Uğurlu kommersiya fəaliyyəti nəticəsində 72 milyonu qazanmış kino rejisyoru
Maykl Uinner arabir şüşəsi 6 min olan şərab içir. Amma buna baxmayaraq
o, köhnə poçt markalarını bir neçə dəfə işlətməyə çalışır ki, bir qədər
qənaət etsin. Deyirlər ki, o, diş pastası qurtarana az qalmış tübiki
iki yerə qayçılayır ki, qiymətli pastanın bir damcısını da itirməsin.
Estradanın ulduzu Madonna 150 milyonun sahibi olsa da arabir telefon
danışıqları siyahısını şəxsən özü arıtlayır ki, kənar danışıqlara görə
qulluqçunu danlayıb bu məbləci onun maaşından çıxa bilsin.
Milyonlarla qonorar alan ulduzlar da simicliklərindən qalmır. Aktyor
Ceremi Payven ofisiantlara «şirinlik» əvəzinə özünün çəkildiyi serialların
disklərini verir. Britni Spirs isə ofisiant lap gözünün içinə baxanda
ciblərini çevirib yalnız dəmir pullara qıyır. Ümumilikdə amerikalılar
«şirinlik» verməyi, bizimki kimi «hörmət etməyi» sevmirlər. Bu simiclər
ölkəsində hər iki nəfərdən biri maşınında içdikdən sonra kofenin plastik
qabını atmayıb saxlayır. Çünki buraların qaydasına görə müştəri kofenin
pulunu veribsə daha bir pay kofeni pulsuz ala bilər. Ona görə də amerikalılır
bu qabı əllərinə alıb pulsuz kofe üçün növbəyə dayanırlar. İnsanlar
bəzən simicliklərində hətta heyrətedici də ola bilirlər. Bir ailə ildönümlərini
«Xollmark» mağazasında qeyd etməyi qərar vermişdi. Onlar bütün açıqcaları
ucadan bir-biri üçün oxuyaraq təbrikləri qəbul etmiş, axşamüstü mağazadan
pulları ciblərində və əhvalları yüksək şəkildə çıxıb getmişdilər. Simiclikdə
ad çıxarmış Amerikada Loren Veberin «Qənaətcilliyə bel bağlayırıq: anlaşılmaz
Amerika məziyyətlərinin tarixi» kitabı əldən-ələ gəzir. Burda danışılır
ki, müəllifin atası soyuq havalarda evi 10 dərəcə istilikdə saxlamaqla,
tualet kağızına məhdudiyyət qoymaqla qənaət etdiyinin hesabına uşaqlarını
istədiyi kollecdə oxutdura bilib.
Hərisliyin qarşısında imic heç nədir
Bir neçə il əvvəl milyonçu Nikolas fon Xooqstrateni tərəf
müqabilini öldürdüyünə görə həbs etmişdilər. Onun varidatı 800 milyona
yaxındır. Qətldən sonra onun evində axtarış aparan polislər tapdıqları
qəribəlikləri qəzetçilərə danışmışdılar. Milyonçunun mətbəxində işlədilmiş
çay paketlərindən bir qalaq tapılmışdı. O, paketi işlətdikdən sonra
sərib qurudurmuş ki, yenidən çay dəmləyə bilsin. Milyonçu bir ildən
sonra azadlığa çıxsa da hamı ona çox pis baxırdı.
İtə də ərə gedərəm
23 yaşlı aktrisa Uendi Dorkas milyonçu kinorejisyoru Rodjer
Dorkasa ərə gedəndə ərindən 3 dəfə kiçik idi. Amma aktrisa ərinin tezliklə
öləcəyinə və varidatı ona qoyacağına ümid edirdi. Evliliyin birinci
ilini qeyd edəndən sonra kişi həqiqətən də vəfat etdi. Amma vəkillər
vəsiyətnəməni oxuyanda məlum oldu ki, o, cavan arvadına cəmi 1 sentlik
miras qoyub. Qalan 64 milyon dolları iti Maksimiliana vəsiyyət edib.
Məhkəmə itin xeyrinə qərar çıxarsa da aktrisa çıxış yolu tapır. Sən
demə Dorkas itin adına hesab açmaq üçün onu ABŞ-ın vətəndaşı kimi rəsmiləşdirməli
olmuşdu. Bir vətəndaş kimi bu itə ərə getmək də olardı, çünki bütün
kağızları qaydasında idi. Onlar, yəni aktrisa və it evləndilər. Yalnız
Maksimilian ayaqlarını uzadandan sonra «dul qalmış» xanım bütün varidat
ələ keçirə bilir.
***
Bayaqdan ləzzətlə onun-bunun milyonçularının dalıyca danışıram,
heç özümüzküləri yada salmıram. Amma deyirlər ki, onnan bizdə də var,
özü də nə qədər istəsən. Amma onlar ya pulun hardan gəldiyini deməyə
utanır, ya da qorxur. Pulun da kı, qəribə xasiyyəti var: gəldiyi kimi
getməyi sevir. Çətinliklə qazanılan pulun bərəkəti olur. Sel kimi gələn
pul isə elnən gedir. Bu da bir xalq məsəlidir.
Qadın baxışı