Milli karaoke əməliyyatı
Yaxud
«yeni azərbaycanlı» əyləncələrindən
Mənim tarixim var, mənim elim var!
Mənim şairim var, mənim dilim var!
Hər şey mənim karaoke oxumaq
istəyimdən başladı. Mən buna çoxdan hazırlaşırdım. Karaoke (bilməyənlər
də bilsin, ekranda sözlərinə baxıb müşayiəti dinləyərək oxuma üsuluna
karaoke deyilir) oxutmaq imkanı olan DVD pleyer aldım. Sonra 8 marta
hədiyyə kimi mikrofon istədim. Onu da bağışladılar. Mağazadan karaoke
disklərini alandan sonra mənə arzuma çatmağa bircə addım qalırdı. Tərs
kimi dükanlarda türk və azərbaycan mahnılarının diskləri satılmadığından
«Küçələrə su səpmişəm», ya da «Qubanın ağ alması» deyənədək keçən müddətdə
uşaqlar mikrafonla güzgünün qarşısında doyunca meymunluq elədilər. Türmə
mahnıları ilə dolu 100 mahnının, rus etradasından seçmələrin öhdəsindən
gələndən sonra tam xoşbəxtlik üçün xalq mahnılarımızı oxumağım qalırdı.
Bayramdan əvvəl əlimə azırbaycan xalq mahnılarından ibarət karaoke disk
düşdü. Oxumağa isə düz 10 günlük istirahət vermişdilər bizə…
Səhər səhər bağa girdim, nə bağ bildi, nə də bağban
Qanunpərəst oxucu soruşa bilər ki, diskin üstündəki qaloqramma
baxdınmı? Yoxsa pirat disklər almaqla onların cibinə bir az da pul qoydun?
Etiraf eləiəliyəm, diskin tərtibatında milli xalça ornamentlərinə uydum.
Yuxarıda «Zolotoye karaoke» (yəni qızıl karaoke), aşağıda «Azerbaydjanskie
pesni» (yəni Azərbaycan mahnları) yazılmışdı. İstehsalçının əcnəbi olması
keyfiyyət vəd edirdi. Mərkəzdə baş-başa dayanmış kişi və qadın rəsmi
nədənsə mənə məhrəm göründü. Diskin istehsalçısı, ştrix kodu da yerində.
Satıcının disk satankən o ki var deyinməsini də vecimə almadım. Sən
demə o bilirmiş ki, nəyə deyinir, bir növ qabaqdangəlmişlik eləyir:
«Fərli başlı bir disk buraxmırlar ki, adam satanda utanmasın. Gic-gic
mahnıları yazırlar, xəcalət çəkirsən». Yenə də duyuq düşmədim. Mən çoxdandır
ki, rusdilli azərbaycanlıların milli mahnılarımıza görə deyinməsini
donquldanmaq sayıram, qoy deyinsinlər. Döşəmədən tavanadək üst-üstə
qalanmış yüzlərlə diskin içində azərbaycanca cəmi 2 disk vardı. Onlardan
birində cəmi 10 mahnı, o birində 50 mahnı vardı. Əlbəttə ki, mən ikincini
seçdim.
Şuşanın dağları üstü
dumandı
Oxumaq mərasiminə çoxlu qonaq da çağırmışdıq. Yeriniz məlum,
yedik içdik və mikrafona növbəyə düzüldük, lap Milli Məclisdəki kimi.
Birinci şoku ilk akkordları eşidəndə aldıq. Bu nə idisə bizə tanış olmayan
bir musiqi və müşaiyət idi. Diskin üstündə mahnının adını oxumasaydıq
dünyasında bilməzdik ki, nə mahnıdır. Musiqiçilər bu ritmə «üç badam
bir qoz» deyir. Bu ritm az qala bütün azərbaycan mahnılarını müşayiət
etməyə yarayır. İlk şokdan tez ayıldıq. Dedik nə var ki, sözlərin yazsınlar
musiqisini özümüz oxuyarıq. Ona görə diqqətimizi daha artıq cəmləməliydik
ki, çaşmayaq. (Əziz oxucu, bundan sonra mətndə dırnaq arasında yazılanlar
texniki səhv deyil, bizim ekranda gördüklərimizdir).
« Nya Ba' Bildi, Nya Dya Ba'ban»
«El uzadyb birgül derdim
Ne bag bildy ne de bagban
Bagyn beresinden ashdym
Susensunbule dolashdym»
Mətnin savadsızlığına heç kim təccüblənmədi. Olan şeydi, «ç» əvzinə
«ch», «ş» əvəzinə «sh», «ə» əvəzinə «e»-ni biz özümüz də intrnet yazışmalarında
müvəffəqiyyətlə tətbiq edirik, o ki ola ruslar. Sən demə «Shushanyn
Da'lary» mahnısında tar imitasiyası eşidəndə, üstəlik ekranda «Gash
geoz» oxuyanda mən sevincimdən ölməliyəmmiş. Çünki hələ də anlaşılırdı
ki, söhbət nədən gedir. Xalq mahnısı kimi təqdim edilən «Baki Yurdum,
Menim»də deyilirdi ki, «Ahtarsanyz djennet burda taparsyz». Yenə də
xalq mahnısı sayılan «Bakily Balasyyam» təkid edirdi ki, «İnsan neye
lazim yurdsuz, vetensiz». Bunları mən də hələ məktəb skamyalarından
bəri bilirəm, indi axsaq ədifba ilə yazılsa da. Sonra «Araz aghır giygadji,
aygyz, aygyz, aygyz amandyr» oxuduq.
Zərrəcə eşq olanın
dərya qədər tabu gərək
«Zerredje eshg olanyn derya geder taby gerek. Nedjenedje erz
eleyim derdimi yare. Sebr ele khalva bişer ay qora senden» - oxuyandan
sonra bir muğamat da getdilər. Düzdü bu, «1001 gecə» nağıllarındakı
musiqiyə daha çox bənzəyirdi. Etiraf eləməliyik ki, oxumaq get-gedə
çətinləşirdi. Elə bil ki, bilərəkdən elə sözlər yazılırdı ki, 2 saata
höcətləyib deyilməsi mümkün idi. Ona görə biz sıralarımızı bir az da
səfərbər etdik. Axı bir disk nədi ki, onun özdəsindən ali savadlı musiqiçilər
gələ bilməsin. Bir də ki, Eyyub Yaqubovun repertuarından olan «Bakinyn
Baglary» «xalq mahnısı»nda deyilirdi ki, «Vallah, ay djanym. Akhişirlar
gonaglar, ingilisler, yaponlar». Yəqin onlar da karaoke oxumağı sevir.
Bakını gəzirlər, bəyənirlər, sonra ona mahnı oxumaq istəyirlər, yəqin.
Əllərinə məsələn «Zhyannyatdir Baky» mahnısı düşür və onlar da oxuyurlar,
lap bizim kimi:
«Eyazib dolanmysham dtsniani inan
İohdur syanin taiyn ai eyuzyal Baky
Dyuitsnmyaz tsryaiim syansiz birzhya an
Eyuryanlyar deiirlyar djennetdir Baky
Yanzhirinya shani tsztsm zhan doimaz
Etsi chichyakdi kyandlyarinya»
Oxuyurlar və Azərbaycan dili haqqında öz təsəvvürlərini yaradırlar,
bəlkə də dilimizin axıcılığını tərifləyirlər. Diskdə Xan Şuşinskinin
repertuarından olması xüsusi qeyd olunan mahnıda deyilirdi:
«Shushanin daglari gel du mai lai
Kur mezu kop tari yo shu to mai lai
Kur in me mei ei choch mai lai
Una ma chai una cha mai»
Bu dili nəinki əcnəbi, hətta mən də anlamıram. «Azerbaycan Marali»nda
deyilirdi: «Aiguz ghest me ya ra la yan. Eahst mi korn ya ra la yan»
və mahnının Fatma Mehrəliyevanın repertuarından olması da qeyd olunmuşdu.
Sırada Rubaba Muradovanın əfsanəvi «Qaragile»si gəlirdi: «Cyal me shay
vog ai gul nai am. Oh ya dam sanin cyal ai gul». Diskin başqa millətə
məxsus olması, yaxud bizim mahnıları başqa dillərdə oxunması barədə
fikirlər arabir beynimizə gəlirdi. Amma Yaqub Məmmədovun repertuarından
«Uca Daqlar» mahnısında saz effekti yaratmaqla bizi əmin edirdilər ki,
bu sizin musiqinizdir:
«Uca daglar shama bullu, nai jhama hai uca daqlar
Meami sem be khilan shambare buash ta
Kis gur ustasne khiyar
Balamebu balamebu
Khiyar ata balamebu
Balamebu, khiyar ata»
«Olmaz, olmaz dum mayar» (yəni Olmaz, olmaz deyirsən)
İndi siz mənə deyin, demək olardı ki, mən arzma çatdım? Diskdə «Küçələrə
su səpmişəm» də oldu:
«Kucelere su sepmishem
Yarz gerhendem so zho lomaschem
Ehle ghalsin, ehle ghalsin
Ohr lomaschem sepmishem» - (bunlar küçələrə lavaş-cem səpirlər?)
«Qubanın ağ alması»nı da «dərdik»:
«Qubanin aq alması, ayaih aq almasi
Yarah, yarah qubanşn yarah aq almasi
Sanharthiyan, Sanharthiyan
Almasi sanhranh, sanhranh ya yaih»
Bu mahnıya görə kimlə istəsən, lap Zabit Nəbizadənin özüylə mərc gələrəm
ki, nə sözlərindən, nə də musiqisindən onu tanıya bilən olmaz:
«Gule gule cjham tum
Cum sjurse sham arsun
Tore bel hei cjham tum
Cum sjurse sham arsu»
Gülə-gülə, ay xanım, gülə-gülə al canım
Zarafat bir yana. Biz də bu diski oxuya-oxuya xeyli güldük,
bəlkə sizə də gülməli gəldi. Sonra papağımızı qarşımıza qoyub düşünməli
olduq. Belə şeylərə bizlərdə «həmşəri söyüşü» deyirlər. Yəni kimsə sənin
atanı söymək istəyir, amma bunu dolayısı yolla deyir, birbaşa üzünə
yox. Belə bir diskin buraxılması sözün əsil mənasında təxribatdı. Millətin,
dilinin, musiqisinin açıq şəkildə təhqir edilməsidir. Rusmu, yoxsa erməni,
ya da başqa bir millətin nümayəndəsi hırıldaya-hırıldaya musiqimizin
ən yaxşı, ən çox dinlənilənlərini seçib kefi istəyən kimi təhrif edərək
əylənib. Yəqin bu işinə görə yaxşı qonorar da alıb. Sonunda diskin üstünə
azərbaycan xalq mahnıları yazıb yayıb. Bunun bilərəkdən olunmasını sübut
edəcək məqam odur ki, diskdə ilk 7-8 mahnı tanınacaq və anlaşılacaq
formadadır. Çünki hər kəs ilk mahnılardan anlayır ki, bu nə olan şeydi.
Sonuncu mahnalır da nisbətən abırlı şəkildədir. Yəni kiminsə ürəyindən
keçib yoxlasa sonuncu Zülfiyyə Xanbabayevanın repertuarından olan «Azərbaycan»
mahnısı oxunulası haldadır. Diskin üstündə onun istehsalçılarınnı adları,
ünvanaları, hətta lisenziya nömrələri də verilib: «DİSKPRO», «RentaProm»,
«Markoy», «NPF Viktoriya», «Lazer-Video Multimediya», «Ural Elektron
zavodu».
Əgər bir az diqqətli olsaydım mən diski alanda üstündəki kişi və qadının
görkəminə də fikir verərdim. Yaşmaqlanmış boynu bükük, çatmaqaş qadınla
və erməni burunlu qoca ağbaş kişinin hər ikisinin slavyan geyimində
olduqlarını görərdim: qolife şalvar, rəngli gödəkcə, naxışlı önlük və
sarafan. Bizim qadınlar başını belə bağlamır, bu cür yaşmaqlanmırlar.
Bizdə kişi və qadının əl-ələ tutub bir-birinə söykənmiş şəkil çəkdirməsini
heç yerdə görməzsən. Diskin içi kimi çölü də bizə yaddır. Amma mətnlərdə
ağızlarına gələn sözləri azdıqları halda «Azərbaycan», «Azərbacan maralı»
sözləri dəqiq və aydın yazılır, arabir Bakının ponoramı da verilirdi
ki, kimsədə şübhə oyanmasın. Müğənnilərin adları bərbad gündə yazılıb,
bəzən ad və soyadı bitişik veriblər. Bülbülün adında isə ikinci hecanı
ixtisar etməyi lazım biliblər, ifaçı yerinə sadəcə Bul yazılıb.
Səbr elə halva bişər ey qora səndən
İndi gəlin biabırçı diskin yaranması səbəblərini araşdıraq
və doğan suallar cavab axtaraq:
1. Niyə Azərbaycan xalq mahnılarını başqa millətin musiqiçiləri işləyib
hazırlamalıdı?- Əgər kimsə sənin musiqini işləmək zülmünün altına giribsə
(rus üçün milli musiqimizin ifasının nə qədər çətin olduğunu təsəvvür
etmək olar) deməli tələbat var. Mağazalarda daim axtarırlar və soruşurlar.
2. Niyə xalq mahnılarımızı müdafiə edəcək orqan yoxdu?- Bizdə nəinki
xalq musiqimizi, hələ sağ və salamat olan müəlliflərin musiqilərinin
oğurlanmasının qarşısını ala biləcək səlahiyyətli orqan yoxdu. Müəllif
hüquqları agentliyinin təkcə adı var. Azərbaycanda intellektual əməyin
və mülkiyyətin nə olduğunu camaata hələ başa salmaq lazımdı.
3. Tələbat olduğu halda niyə Azərbaycanca karaokelər yaranmır?- Kiçik
araşdırma apardım, karaoke yaradan proqramları İnternetdən yüklədim.
Məlum oldu ki, bu, o qədər də asan iş deyilmiş. Yəni kompüterin imkanlarını
dərindən bilmək lazımdı. Üstəlik bu proqramlar hamının telefonu və ya
kompüterində olan mp3 formatla deyil, midi fayllarla işləyir. Bu midi
faylları yaratmaq üçün ya sintezatorda çalıb yazmağı, ya da not redaktorlarında
musiqini nota alıb sonra çevirməlisən. Yəni ki, bunun üçün not savadı
olması vacib şərtdi. Musiqiçi not bilməlidir ya yox sualı avtomatik
olaraq aradan çıxır. Bütün dünya musiqini nota yazır, yaddaşa yox! İndi
isə artıq kompüterlə yazırlar, qələmlə yox!
4. Niyə azərbaycanlılar musiqimizin, dilimizin, mədəniyyətimizin, dünyada
təmsil olunmasına bu qədər etinasızdırlar?- Əminəm ki, bu hadisə başqa
ölkədə, elə həmən Rusiyanın özündə baş versəydi mütləq reaksiya doğurardı.
Düzdü, ruslar başqa millətləri estradalarına həvəslə buraxırlar. Onlar
ermənilərə milləti güldürməyə icazə veriblər, çünki bütün əyləncəvi
verilişlərin prodüserləri ermənilərdir. Başqa millətlərin oxuyub oynamaq
haqqını da tapdamırlar. Sonunda bütün bunlara böyük rus mədəniyyəti
adını qoyurlar. Bəlkə etiraf edək, bəli biz etinasızıq. Biz kağız pullarla
ocaq qalayıb isinən adamlara bənzəyirik. Biz təkrarsız musiqilərlə,
inci şerlərlə böyüdüyümüzdən onun qədrini bilə bilmirik. Biz başqa millətlərə
musiqimizə toxunmağı, şerimizi korlamağı, geyimimizi təhrif etməyi,
bizi məsğərəyə qoymağı rəva bilirik.
Cucumber fathers
Yuxarıda adı çəkilən disk Azərbaycanı İnternetdə təmsil edir. Yəni ki,
«hörümçək torunda» Azərbaycanca karaoke axtaranda hər yerdə bu disk
çıxır. Bəzi disk satışı ilə məşğul olan saytlar onu 28,09 dollara evə
çatdırmaqla təklif edir. Xaricilər üçün bu o qədər də böyük məbləğ deyil.
Öz aramızdı, gəlin təsəvvür edək, bir ingilis, ya yapon Bakı şəhərinə
gəlib. Bakıdakı 13 karaoke klubunun adını çəkə bilərəm. Onlar hamısı
şəhərin mərkəzindədir ki, xarici qonaqlar üçün rahat olsun. Onlar yeyib,
içir və karaoke kluba oxumağa gəlirlər. Ekzotik olmaqçün milli musiqimizi
istəyə bilərlər. Onlara bu disk bəh-bəhlə təklif edilir. Onlar anlamadıqları
mətnləri oxuyur, oxuyur və «Khiyar ata balamebu. Balamebu, khiyar ata»nın
nə demək olduğunu bilmək istəyir. Əlini atır gibindəki ingilis-azərbaycan
lüğətinə və baxır. Xiyar sözünü – «cucumber» (kukumbe kimi oxunur),
ata sözünü – «father» (faze kimi oxunur) kimi tərcümə edir. Bəlkə də
karaoke klubun meneceri vəziyyətdən çıxmaq üçün azərbaycanlılarda xiyarın
atalıq simvolu olduğunu deməklə canını qurtarır. Xaricilərin yumor hissi
yaxşıdır, onlar bu sözə ürəkdən gülüb qaqqıldayandan sonra bəlkə ikinci
kupleti «cucumber father» kimi oxumaq istəyəcək. Bu məclisdə azərbaycanlı
olarsa o da onlarla bərabər qol boyun olub oxuyaraq musiqinin ritminə
uyğun yellənməli olacaq…
Fazesi kukumbe olanların musiqisi belə olar!
Qadın baxışı