Gülnarə Rəfiq

Nardaranın sahibsiz, daha doğrusu hasarsız torpaqlarında arabir qoca əncir ağacları görünür. Təbiətin hər üzünü, eləcə də insanların min cür sifətini görmüş ağaclar dilə gəlsəydi nələr deyə bilərdi…

- Əncir ağacı, sənə əmidən, babadan bir şey desəm inciməzsən?
- Mən çoxdandı ki, incimirəm. İnsanların mənə deyəcəyinə qulaq versəydim bu yaşacan çatmazdım.
- Burda təklikdə darıxmırsan ki?
- Tək niyə oluram. Siz insanlar burnunuzdan uzağı görmürsüz ki. Gör nə qədər canlı var torpağın üstündə də, altında da. Biz bir-birimizi anlayırıq. Başa düşmürəm ki, siz niyə özünüzü kənara çəkmisiz.
- Onda insanları da yaxşı tanımış olarsan.
- Düzdü, onlar mənə yalnız işi düşəndə yaxın gəlirlər. Gün başlarına döyəndə kölgəmdə sərinlənirlər. Bir də ki, əncir dəyəndə canıma daraşırlar. Amma mən onları çox yaxşı tanıyıram.
- Yəqin yaxşını da pisdən ayıra bilirsən?
- Ağaclar yaxşı və pisi ayırmaz. Qabaqlar insanları itlərdən fərqləndirirdim. Olurdu ki, iti gövdəmə bağlayırdılar ki, ətrafı qorusun. O da zalım balası hər gələnə-gedənə hürüb başımı dəng eləyərdi. İndi insanlar da elə olub. Bir parça torpağa bağlanırlar. Sonra birisi həyətinin yanından keçməyə peşman olur. Söyüş, qarğış «yağışına» düşür. Görürsən ki, bir qarış torpağa görə bir-birinin qanına bais olurlar. İt bir qırıq sümükçün hürür. Bəs insana nə düşüb?
- Onsuz da hamı torpağa qarışacaq.
- Amma mən əncir kimi doğulmuşam, əncir ağacı kimi də öləcəm. İt kimi, canavar kimi, çaqqal kimi, dovşan kimi yaşayıb, adam kimi ölmək olmur.
- Dil tapa bilsəydik nə yaxşı olardı. İçindəkiləri insanlara danışardın.
- Qan yaddaşına, babalarının məsləhətinə qulaq verməyənlər məni dinləyəcək?
- Keçmişin adamları indikilərdən nəylə fərqlənir?
- Keçmişdə kişilər mənə qiymət verə bilirdilər. Hasar əvəzinə torpağının sərhədlərində əncir ağacı əkərdilər. Torpağını çəpərləməyi də sevməzdilər. Buralarda buna mərz deyirlər. Torpağı bir qədər hündürləşdirib öz yerini qonşununkundan ayırardılar. Onsuz da zamanın qarşısında heç nə dayana bilmir. Bilirdilər ki, insan ömrü qazandıqlarını əldə saxlamağa imkan vermir. Əkər, uşaqlarına, nəvələrinə nişanə kimi qoyardılar ki, bəs bu ağacdan o ağaca qədər filankəsindir. Buralarda öz torpağını beləcə tanıyardılar. Heç qonşu da göz dikməzdi mərzin o tayına.
- Bəyəm əncir ağacı ölmür?
- Əlbəttə ölür. Amma qoca ağac başını yerə qoyan kimi yanındakı cavan budaqlara imkan verir ki, özündən sonra böyüsün. Ona görə də əncirin tamam ölüb izsiz getməsini heç kim görmür.
- İnsanlar da yerini nəvə, nəticəsinə miras qoyur.
- Ətrafa bir göz gəzdir, hamısı boş torpaqlardı. Görürsən nə qədər köhnə hasar qalıqları var. Qabaqlar hasarı qaya parçalarından tikərdilər. Sizin indiki karyer daşından min dəfə möhkəm idi. Görürsən, onlar da sökülüb gedib. Küləklər, yağış və qum onları ovub parçalayıb. Bəzi yerlərdə hasarların qalıqları görünür. Amma biz ağaclarsa hələ ki, dururuq. Çünki bizim kökümüz var. Yaradanla da, yaşadanla da əlaqəmizi pozmamışıq.
- Kökünüz dərindir də…
- Ona görə də cavan budaqları aparıb hara əksələr tutur. Çünki onlar da öz kökünü unutmayıb.
- Yəqin insanların bilmədiyi həqiqətlər sənə agahdır?
- Eşitmişəm ki, sizin kökünüz göylərdədir. Göylərnən əlaqənizi kəsən kimi ikiəlli torpaqdan yapışırsız. Nə bizə gün verirsiz, nə özünüz adam kimi yaşaya bilirsiz.
- Onda belə çıxır ki, sənə elə insanlarsız daha yaxşıdı.
- Onlar tez-tez gəlirlər. Ətrafımdakı torpaqları satırlar, alırlar, ölçürlər, sonra çıxıb gedirlər. Hər dəfə də məni hasarın içinə salmağa çalışırlar ki, sonra «mənim əncir ağacım» deyə bilsinlər. İnsanlar gəzdiyi torpağın üstünü tanıya bilmir, altını hardan bilsin?
- Deyirlər, su quyularının hər metrinə vergi qoyacaqlar.
- Mənim köküm gedib yerin təkində su tapanda heç kimdən lisenziya istəmir. Bu da sizin adamlığınız. Bütün canlılar aralarındakı yazılmamış sazişə əməl eləməsək hamımız məhv olarıq. Nədənsə siz heç qırılana oxşamırsız.
- Görəsən torpaq da bu xəyanətkarlığımızı bağışlayarmı?
- Torpağı bilmirəm, amma mən bağışlayacam. Görürəm ki, belə getsə insanlar yenə də əncir yarpağına möhtac qalacaq. Bir vaxtlar eyiblərini örtməyə əncir yarpağından başqa bir şey ələ düşməmişdi…