İnsanlar arasında zahirən gözəl olanların guya mahiyyətcə də gözəl olması haqda yanlış bir düşüncə var. Buna sosial psixologiyada «Gözəl olan yaxşıdır» stereotipi» deyilir. Mən belə boş sözlərə heç metro cetonu da vermərəm. Çünki gözəllik sərrafı olan şairlərimizin yazılarını sərf-nəzər edəndə görürük ki, harada gözəl var, orada qətl var, köləlik var, qan-qada var, avtoritarizm var, sui-qəsd var…

FƏRDİ VƏ İCTİMAİ TƏHLÜKƏSİZLİK
Şairlərimizin şer dəryasına baş vuranda gözəlliyin və gözəllərin çox real təhlükə mənbəyi olduğu barədə yetərincə əşyayi-dəlillər aşkarlamaq olar. Fitnəkar qaşlar, qana susamış kirpiklər, təcavüzkar gözlər, sitəmkar xallar… Onlar gah insanların qətlinə fərman verir, gah da özləri birbaşa qətlin icraçısı olur:
Yenə qılıncını çəkdi üstümə,
Qurbanı olduğum o ala gözlər,
Yenə cəllad olub durub qəsdimə,
Qələm qaş alıtndan piyalə gözlər.
(Səməd Vurğun)
Gözlər qətl sahəsində lap ustadırlar, çünki onların Qabil ənənəsi (Adəmin oğlu, ilk qatil, öz qardaşını öldürüb) və qəmzə kimi ustadları var:
Nola qan tökməkdə mahir olsa çeşmin mərdümü,
Nütfeyi-Qabildürür, qəmzən kimi ustadı var. (Füzuli)
Həri. Gözəllər çox evlər yıxıblar, çox ocaqlar söndürüblər. Amma məsuliyyətə cəlb olunmayıblar, çünki bu qətllər qarşı tərəfin, AzTV-nin təbiri ilə desək, çoxsaylı minnət və xahişi ilə olub. Bu, könüllü və heyrətamiz bir seçimdir. Mövlana yazırdı ki, qoyunun qurddan qorxmasına şaşılmaz, şaşılacaq şey qoyunun qurda könül verməsidir. Adam birini öldürəndə bu ağır cinayət sayılır, həm də böyük günah, amma gözəl öldürəndə bu əməl savab sayılı – elə qətlə yetirilənin özü tərəfindən:
Aşiqəm, yar məni öldürsə, səvab etmədədir.
(Nizami)
Həri, aşiqlər gözəllər tərəfindən qətlə yetirilməkdən nəinki qorxmur, əksinə, «Birdən bu insident baş tutmaz» deyibən təşvişə varırlar:
Derlər aşiqküş nigarım qətlimə amadədir,
Allah, Allah, bir səbəb qıl ki, peşiman olmasın!
Yəni deyirlər aşiqöldürən nigarım (ənənəvi nigar tipidir) məni öldürməyə hazırlaşır, Allah, elə et ki, peşman olmasın! (Sabir)
Oxlama aksiyası təxirə düşəndə aşiqlər, adətən, inciyir, küsür, səbəbini arayırlar:
Tiri-qəmzən mərhəmin dün vədə etmişdin, vəli,
Vədə keçdi, bilmədim bir vəchi-təxirin sənin.
(Qəmi)

GÖZƏLLİK VƏ İMAN
Gözəllərin antihumanist işlərindən biri də insanların imanını əlindən almalarıdır. Gözələ aşiq olan kəs gözəlliyin onu küfr vadisinə tolazlayacağını gözardı etməməlidir. Bu proses necə gerçəkləşir? Şairlərə görə, hər şey yavaş-yavaş olur. Əvvəlcə adamın imanına rəxnə düşür. Yəni ürəkdə bəlli bir sektor yırtılır, ona virus düşür (iraq olsun!):
Küfri-zülfün salalı rəxnələr imanimizə,
Kafər ağlar bizim əhvali-pərişanimizə.
(Füzuli)
Nəhayət, bir gün görürsən ki… İman harada olur? Ürəkdəmi? Həri, bir gün baxırsan ki, ürək tatar talamışa dönüb, kasıbın cibi kimi bomboşdu:
Sərrafam, gövhəri, kanı itirdim,
Hesabı, dəftəri, sanı itirdim,
Üzün gördüm, din-imanı itirdim…
(Aşıq Ələsgər)
Qaydadır, müsəlman olan qurban bayramında qoyun, inək, dəvə kəsir. Amma bir sıra batil dinlərdə və kitab əhlində tarixən insanın qurban verilməsi praktikası olub. Gözəllərin aşiqi küfrə sürükləməsi örnəklərindən biri də aşiqlərin ağlını alıb onları özünü qurban verməyə təhrik etmələridir:
Eydi-əzhada qoyun kəsmə, boyun qurbanı,
Aşiqi-zar kimi kəsməyə qurbanın var.
(Yəni qurban bayramında xərc çəkib qurbanlıq qoyun alma, mən qurban olmağa hazıram, apar kəsdir. (Sabir).
Maraqlıdır ki, bəzi müəlliflər «dindən çıxmağın» hər şərdə bir xeyir var məntiqi ilə pozitiv sonuclarına diqqət çəkməyə çalışır. Məsələn, Füzuliyə görə, fayda budu ki, başqaları eşq mülkünün KAFİRİSTAN olduğunu öyrənir:
Mən əgər aşiq olub, din verməsəydim qarətə,
Kim bilirdi eşq mülkün kafiristan olduğun?
Maraqlıdır ki, gözəllik müsəlmandan dini-imanı alırsa, kafəri, əksinə, dinə gətirir:
Ələcgər qurbandı, ay boyu minə,
İncidən-mərcandan düzüb köksünə.
Tərsa üzün görsə, tez gələr dinə,
Alim görsə, gedər saz alı, Güllü!
(Aşıq Ələsgər)

GÖZƏLLƏR VƏ DÖVLƏTÇİLİK PROBLEMLƏRİ
Maraqlı məqamlardan biri odur ki, gözəllər təkcə ayrı-ayrı individlər üçün yox, cəmiyyət və ölkələr üçün də təhlükə mənbəyi imiş. On üçüncü əsr Azərbaycan şairi İzzəddin Həsənoğlu gözəlin şirin sözünün biznes strukturlarının normal fəaliyyəti üçün yaratdığı problemlərə aydınlıq gətirib:
Şəha, şirin sözün qılır Misirdə bir zaman kasid,
Nə kasid? Kasidi-qiymət. Nə qiymət? Qiyməti-şəkkər.
Yəni ey gözəl, sənin sözlərin o qədər şirindir ki, Misir bazarında qənd gözdən düşüb və qiyməti ucuzlaşıb.
Tam təsdiq olunmamış məlumatlara görə, Osmanlı imperiyasının süqutunun mayeyi-fəsadı da gözəllər olub:
O cəllad qaşların qəhri-qəzəbi,
Qəsd elər, cismimdən canı dağıtsın,
Gözün talan salıb Azərbaycana,
Dilin istər Alosmanı dağıtsın.
(Aşıq Ələsgər)

GÖZƏLLİK VƏ XAL
Gözəllikdə xalın xüsusİ yeri var. O da göz kimi fitnəkardır. Tələyə qoyulmuş dən kimidir. Yasaq olunmuş meyvə Adəm babaya gəl-gəl dediyi kimi, o da aşiqləri təşfiq edir:
Sabir o cənnətrüxün gəndüm xalın görüb,
Az qalıb Adəm kimi aldana bir danəyə.
Daha sonra yazılan bir qəzəldə aşiqin danəyə aldandığını görürük:
Aldatdı könül mürğünü ol daneyi-xalın,
Dami-rəhi-əql oldu o pürsilsilə zülfün.
(yəni sənin o xalının dənəsi (arpa, buğda) könül quşunu aldatdı, o silsilə zülfün təhriki ilə könül quşu öz ayağı ilə gedib tələyə düşdü)
Hətta xallar məcbur edir ki, aşiqlər Həcc ibadətinin ünvanını dəyişsin – gözəlin üzü Kəbəni əvəz edir (Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi hara baxır?):
Tökülüb zülfi-siyəh arizi-alın üzrə,
Kəbəyə çöl ərəbi mane olur hüccaci.
Yəni qara zülfün al üzünün önünü kəsib, sanki Kəbə yolunu qara çöl ərəbləri kəsib, camaatı Məkkəyə getməyə qoymur.
Həmin fitnəkar xal bəzən həcərül-əsvədlə (“asılmış daş” - Kəbədəki qara daş) müqayisə olunur:
Zairi-kuyinəm, ey məh, qoy öpüm xalindən,
Həcəri öpməyənə xəlq deməzlər haci. (Sabir).
Yəni mən səni ziyarətə gəlmişəm, ey gül, qoy xalından öpüm, çünki Kəbədəki qara daşı öpməyənə hacı demirlər… (tutarlı bəhanədir!)
Xalın katalizatorluqlarından biri də gözəlləri qətlə təhrik etmələridir. Bu məsələdə qara xallar daha fəaldır. Molla Əli Məlikli Şirvani adlı şairimiz belə düşünüb:
Ol mahruyə xali-siyəh ögrədir sitəm…
(O ay üzlünun qara xalı ona sitəm etmək yolunu öyrədir)
Qədimdə xalların matah vaxtları olub. Söhbət orta statistik xaldan yox, etalon – hindu, həbəşi xaldan gedir. Rəvayətə görə, şair Hafiz Şirazi bir gözəlin xalına «solidnı» qiymət qoyubmuş və bu, onu dar ağacına çəkirmiş. Nə yaxşı ki, şah türk oğlu türk imiş. Vaqeə belə olub. Teymur İrana gedəndə paxıl şairlər Hafizi gözdən salmaq onu üçün çuğullayırlır. Hafizin bir beyti var:
«Əgər an türki-Şirazi be dəst avərd dele-mara,
Be xali-hinduyəş bəxşəm Səmərqəndo Buxara ra».
Yəni bizim dilimizə çevirsək, «O Şiraz gözəli mənə könül versə, Səmərqənd və Buxaranı onun bir cüt xalına peşkəş verərəm». Saray şairləri Teymura deyirlər, görürsünüz, Hafiz sizin iki qocaman şəhərlə dədə malı kimi davranır, onları bir gözəlin bir cüt xalına peşkəş vermək qəsdindədir. Fateh Hafizi çağırtdırıb deyir: «Şair, mən Səmərqənd və Buxaranı abadlaşdırmaq üçün neçə ölkələr fəth etmişəm, on minlərlə əsgərim canından keçib. Sən kimsən ki, onları sağa-sola paylayırsan, qaqa?» Hafiz vəziyyətdən çıxıb deyir: «Şah sağ olsun, mən «Səmərqəndo Buxarara» yox, «Se mən qəndo do xurma ra» (üç kəllə qənd və iki xurmaya) demişəm». Teymur bu hazırcavablıqdan xoşlanır və ona xələt verdirir.
Həri. İki xala iki o vaxtın ən abad şəhərini vəd edirdi Hafiz. Təbii, o vaxtdan bəri qiymətlər dəyişib. İndi yəqin ki, başqa qiymət olar. Məndən olsa, ANS «İqtisadiyyat» xəbərlərində onun da qiymətini deyərdi. Məsələn, belə: «Bir cüt hindu xalın qiyməti: «Bakı Soveti» metrostansiyasının yanı və Teleteatr - 10 sot torpaq, Sulutəpə - 100 sot. Türkanda 1 hektar…

İRƏVANDA XAN QALMADI…

Xalın azı-çoxu olmaz. Bəzi şairlərdə fikir var ki, əgər gözəlin cəmi bircə xalı varsa, bunun heç də eybi yoxdu. İki xal çox deyil, bir xal az deyil. Türk şairi Əbdürrəhim Qaraqoç yazır:
Sinəsinin ortasında bir xal var,
Azmı ki?!
Təbii, bütün şairlər xalpərəst olmayıb. Bəziləri əsl gözəllərin xala ümumiyyətlə ehtiyacı olmadığını düşünüb:
Kəhər at nalı neylər,
Ağ buxaq xalı neylər,
Yarı gözəl olanlar
Dünyada malı neylər?
Həri. Xalı olmayanlar da kürəyini yerə vurmur. Laədri (ərəbcə «bilmirəm» deməkdi, klassik məcmuələrdə müəllifi məlum olmayan şer parçalarını bu adla verirlər) yazır ki, bir bixal gözəldən niyə belə olduğunu soruşdum, o, belə cavab verdi:
Dedi: «Gülzari-cənnətdə həbəşdən bağban olmaz»
Nə deyim, bəlkə, bu, təskinlik üçün deyilən sözdü?
Məxləs, bu gözəllərin və xalın söhbəti çox füzundu, davamını hələlik dəmə qoyaq, qalsın sonraya…