Plasebo effekti

Yeni yaradılmış dərmanları təcrubədən keçirərkən adətən bir qrup insan gərək olur. Axı təcrübənin nəticələrini nəyləsə müqayisə eləmək lazımdı. Təcrübə siçanlarının da tərs kimi dili-ağzı yoxdu ki, hiss elədiyini danışa bilsin. Təcrübələri adətən könüllülər üzərində aparırlar. Onları iki yerə bölürlər. Birinci qrupa əsil yox, yalançı dərmanlar verilir. O biri qrup isə əsil dərmanları qəbul edir. Yalançı dərmanları qəbul edənlər də düşünür ki, təcrübənin bir hissəsidirlər və qəbul elədiklərinin dərman olmadığını bilmirlər. Bax bu xəbərsiz qrupa plasebo deyilir.
Plasebo özü tablet, yaxud mayedir ki, görkəmcə əsil dərmandan heç nə ilə fərqlənmir. Əslində isə onun içində heç bir aktiv element, yaxud təsir edici tərkib hissəsi olmur. Ona görə də o, insana heç cür təsir eləyə bilməz. Əlaxsüs kimyavi üsulla. Təsəvvür edə bilərsiz, hər iki təcrübə qrupu dərmanı qəbul edib təsirini gözləməyə başlayır. Az keçməmiş əsil, yaxud yalançı dərman qəbul edənlər hamısı eyni təsiri öz üzərində hiss eləməyə başlayır. Yanındakının ürəyi bulanırsa (Bu yəqin belə də olmalıydı, çünki dərman qəbul edib) sənin də ürəyin bulanır. Qəribəsi odur ki, kiminsə ürəyi bulanırsa, o birini gülmək tutmur, ürəyi getmir, yaxud səpmir. Məhz onun də ürəyi bulanır. Buna plasebo effekti deyirlər. Bu effekti təkcə dərman preparatlarından hiss eləmirlər. İnsanların əksəriyyəti gün ərzində müxtəlif yollarla bu effekti demək olar ki, öz dərisində hiss eləyir.
Ola bilər sizlərdən hər biri fikirləşirsiz ki, mütləq artıq «dərman» qəbul etmiş qrupdansız, plasebo qrupundan yox. Axı sizin də hamı kimi məsələn ürəyiniz bulanır, yaxud başınız fırlanır. Baş da belə şeydir ki, öz-özünə fırlanan deyil. Qiymətlər dəlicəsinə artanda sizi dəlicəsinə gülmək tütmür ki? Yaxud sabaha gumanınız itəndə özünüzü eyvandan başıaşağı tullamaqla heç kimi şoka salmırsız. «Burda kiminsə əli var» deyə düşünürsüz. Bilmirəm qoyunların bir-birinin ardınca düşüb özünü qayadan atmasına da plasebo effekti deyirlər, ya yox. Amma qoyun olmaq istəməzdim. Yəqin elə siz də.
Alimlər onu də deyir ki, hər şey bizim suyumuzdandı. Krandan gələn (yaxud gəlməyən) sudan danışmıram. Canımızın suyunu deyirəm, daha doğrusu alimlər deyir. Canlı aləmdə su ötürücü rolunu oynayır. Təbiətdə canında su olmayan canlı tapmaq mümkünsüzdür. Su malekulları yaxşı, ya pisi ayırmadan bütün informasiyanı nəinki bizim planetdə, hətta bütün qalaktikaya də ötürmək qabliyyətinə malikdir. Təsəvvür eləmək çətin olmaz, məsələn oturmusan marşrutda. Yanında insanlar ayaq üstə bir-birinə sığınıb istidən tər tökən vaxt pəncərənin yanında sərin və rahat yerdə oturanda da sənə komfortlu olmur. Niyə? Bunu vicdanla, tərbiyə ilə bağlaya da bilərsən, (yəni hamı əziyyət çəkərkən mənə rahat deyil). Amma sənə o vaxt yaxşı olar ki, hamıya yaxşıdı. Kiminsə qarnı ac olanda sənin qarnın burnuna dəysə də, qarnının böyüklüyündən gəzəndə ayağının altını görməsən də həyatın gözəl deyil. Söhbət Afrikada acınnan və susuzluqdan ölən zəncilərdən getmir. Onları da düşünməyi bacarmaq artıq insanlığın bir ayrı mərhələsidir. Bizimçün buna hələ xeyli inkişaf yolu var. Söhbət ətrafımızdakı insanlardan, onların əhvalı, yaşayışı, cüzaranı və bütün bunlardan daha vacib olan dünyaya baxış nöqtəsindən gedir. Necə deyərlər, hamı bir qazanda qaynayır, varlı - kasıb, ağıllı – axmaq, gözəl – kifir….
İndi məqam bizə əsil, ya da yalançı «dərman»ları içirdənlərdən danışmaq məqamıdır. Yazının kulminasiyasında əlçatmaz yüksəkliklərə dırmaşdım, deyəsən. Elə bilirdin ki, əlində çömçə tutub qazan bulayanların adını çəkəcəm? Bunu məndən gözləmə, oxucum. Mən də sənin kimi dərman atmışam. Bəlkə hər şeyin səbəbini yuxarılarda axtarmağın özü elə dərmanın əlavə təsirlərindən biridir. Bizi nə narahat eləyir? İsti, susuzluq, qiymətlərin artımı, polis qarşısında acizlik, hüquqsuzluq, savadsızlıq, kobudluq. Bilirsən ki, işin getsin deyə mütləq rüşvət verməlisən, adamın, daydayın yoxdursa cəmiyyətdə yerin yoxdu, axmağın, nadanın biri səni tapdayıb keçə bilər… Düşünəndə ki, hamını eyni problem narahat eləyir, onda bir az rahat olur, eləmi?
Ey insan, istədin, istəmədin yanaşı yaşayacağıq. Pis, yaxşı fikirləri bir-birimizə ötürəcəyik. Dəyiş-düyüş eləyib faydalanacağıq, ya da xəstələnəcəyik. Sübh namazının savabını, hər yeməkdən qabaq deyilən «bismillahı» bölüşdüyümüz qədər qətlləri, oğurluqları, naqislikləri, rüşvətxorluğun günahını da başhabaş bölüşəcəyik. Nə qədər canımızda su var bu yəqin ki, elə belə də olacaq.

 

 

Seçilmiş
Bir etüd və üç nöqtə…
Özümə məktub
On beşinci daş
Röya
Məyusluq bayramı
Böyük səhər sindromu
Çay buxarı ilə meditasiya
Çəhrayı duman
Bir çimdik qırmızı
Qəribə adamlar
Vətənə daş, yoxsa başına daş
Ermənilərə minnətdarlıq
Fakir, foxsa fağır?
İlmələr və qarmaqlar
«Cherchez la femme»
Sevgi naminə
Azadlıq simfoniyası
Palçığa bulaşmış libido
Tənha doğulmuşlar
Utanıram
Susuz balıq
Yaxşı qızlar cənnətə düşür?
Həmişə yubanan sonra
«Keep smiling»
Döyə-döyə
Qurama dünya
«Das Ist Fantastisch!!!»
Milli striptiz
Tutti
Sevgi adlı boyat nağıl
Cəmi bir kadr…
Çağdaş folklor necə yaranır
Zümzümə
Ağ kağız, yoxsa bahalı kətan?
Qum saatı
Kişi üslubunda köşə
İntəhasız meymunlar teoremi
Özüm...
Yuxu dəyərində kopyalar
Ad günü
Güllü günlər
Arvadbazlardan kömək
Şantrapa
Küçələrə su səpmişəm
Darıxmağın min bir rəngi
Danışmaq, yoxsa çərənləmək?!
Qranj
Çeynənmiş ikebana
Bütün yaxşılıqlara ölüm!
Sadizm
Rəqs dərsi
Qəlbi şikəstlərə sədəqə vermirlər
İmpression baxış
Nü...
Etiraf
Peyzaja sıçrayış
Siz deyən olsaydı…
Zorlanmış şəhər
Çılpaq qadın silahdan da güclüdü
Kərtənkələlər
Mənim «mən»im
Nənələr və nəvələr
Qaçan qurbağaların nağılı
Günəşi öldürənlər
Qadın qəddarlığı
Boz şəhərin boz adamları
Səninçün
Şükranlıq
Qanla yuyulan günahlar
İrəli, meymuna doğru!
Qurama üslubunda məntiqsiz köşə
Ağ və Qara
Açar dəliyindən görünənlər
Xoşbaxlığ…, xoşbaxlığ .., yenə də xoşbaxlığ…
Plaqiat, oğurluq, yoxsa abırsızlıq?