Millilikmi?
Yaxud nağıllarda ilişib qalmış azərbaycanllar

Uşaqlarımızın dərsliklərinə, sinifdən xaric oxu kitablarına baxanda ürəyim ağrayır. Elə bil, bütün dünya xalqları qırılıb və yer üzündə çatmaqaş azərbaycanlılar və onların nağılları qalıb. Tutu hələ də topu tutur, oxumağa gəlincə «Cücələrim»dən başqa mahnı tapılmır. Nədənsə hamı həyatı bütün dünya nağıllarından öyrənir, bizimkilərsə yalnız öz nağllırımızdan və yalnız öz mahnılarımızdan.
Buna millilik demirlər. Əgər uşağın yaddaşında «Keçi» haqqında şeirdən başqa heç nə yoxdursa, ağzını açıb bir ağız mahnı deyəndə türk sevgi şarkılarından oxuyursa, pianoda tryuk kimi üstəlik «Cücələrim»in ilk xanələrini tıqqıldadırsa onu artıq intellektual adlandırırıq. Bu səhnələri müşahidə edən valideyn yəqin ki, hər dəfə dəsmalın qırağıyla sevinc yaşlarını silir və deməyə söz tapmır. Amma xəritədə yerimiz az qala mərkəzdədir. Bir yanımız Avropaya, o biri yanımız Asiyaya söykənir.
Azərbaycanlı balası rəngarəng nağıl kitablarına həsrətdi. Satışda olanlarda nağıl personajlarından qadınlar kəlağayıda, uzun, qırçınlı tumanda, kişilər çuxada, uşaqlarsa buxara papaqda və hamısı sadəlöhv, bir az da küt baxışlıdır. Bu, həmişə belə olub. Sovet zamanında millilik nümayiş edəndə də, quruluşdan qurtulub müstəqil olanda da. O vaxtın kitablarından Lenin, Stalin və sair lazımsız adamlar haqqında şeirlərlə bərabər dünya xalqlarının nağılları, şeirləri və mahnılarını da çıxardılar. Prosesin adını özünə qayıdış, ya da milli mentalitetə uyğun dərsliklər yaratmaq cəhdi qoydular. Boşluğu bizim öz yerli «mal»larla, keyfiyyətdə müqayisə edilməz dərəcədə aşağı şeirlər, mətnlər, hekayələr və yadda qalmayan melodiyalarla doldurdular.
Kim deyir ki, nağıllar inkişaf etmir? Rusiyada ikinci sinfin sinifdən xaric oxu kitabında Qurd Qırmızıpapağa təklif edir ki, soyunub onunla bir yatağa girsin. Deyərsiz ki, Şarl Perro belə yazmamışdı! Bu fransız nağılının təhrifidir. Bu mövzunu müzakirə edən bloqqerlərin diliylə desək «Zaman necədirsə, maarifçilik də o cürdür». Əlbəttə, striptizli nağıl uşaq psixikasında lazımsız izlər qoyar. Əslində biz tanıdığımız Qırmızıpapaq nağılı orijinalda dəhşətli dərəcədə qəddardır. Burda qurd nənəni yeməmişdən əvvəl bişirir, qanından isə içki hazırlayır. Bu yeməyi Qırmızıpapağa təklif edəndə onu xəbərdar etmək istəyən pişiyi taxta başmaqla vurub öldürür. Sonra Qırmızıpapağa soyunub yatağa girməyi və paltarlarını oda atıb yandırmağı təklif edir. Yalnız yatağa girəndən sonra Qırmızıpapaq nəsə duyuq düşməyə başlayır. Nağılın sonunda qəhrəman şübhələr içində ölür və «həppi end» olmur. Heç kim qurdun qarnını yortıb onların ordan çıxarmır.
Yatmış gözəl barədə nağıl da güclü redaktəyə uğrayıb. Orijinalda şahzadə qız 100 il yatmalı idi. Ayılacağı gün təsadüfən orda peyda olan ağ plaşlı oğlanın gəlişiylə onun problemləri başlayır. Onlar təntənəli toy düzənləmir, gizlincə kilsədə nikah kəsdirirlər və 2 uşaqları doğulur. Sonra onun adamyeyən qaynanası gəlini və nəvələrinin dadına baxmaq istəyir. Evin mehtəri onların halına acıyıb adamyeyənə adam əti yerinə at əti vetməsəydi şahzadə elə yuxuya gedərdi ki, onu öpüşlə oyatmaq mümkün olmazdı.
Qrimm qardaşlarının «Zoluşka» nağılında da qanlı səhhnələr var. Ayaqqabını ayağına keçirməkçün bacılardan biri baş barmağını kəsir, amma qan ləkələri onun sirrini açır. Zoluşkanın toyunda isə göyənçinlər bacıları kor edir və bu toyun gedişatına təsir göstərmir.
3 ayı nağılının biz rus variantını bilirik, amma nağıl qədim ingilis nağılıdır. Orda «Maşenka» əvəzinə dilənci qarıdır. O, tanımadığı evə soxulub ayıların yeməklərini yeyir, yataqlarında yatır. Ev səhibi gələndə isə pəncərədən tullanıb qaçır. Nağılın Kanada versiyasına görə kaskadyor nənəni ayılar tapıb hasarın millərinə keçirirlər.
Onsuz da uşaqlarımız Cırtdanı avtoritet saymır. Analoji situasiyaya düşəsi olsalar Ben Ten kimi davranar, tullanıb divin çənəsinə bir təpik çəkər, sonra transformer kimi görkəmini dəyişib lazer buraxar, elə nərə çəkər ki, divin qorxudan bağrı çatlayar və ölər. Sonra onlar hamılıqla uçan maşina minib evlərinə qayıdarlar və cığırın başında işıq yanmasına, ya da it hürməsinə fikir də verməzlər.
Deməli bizim tanıdığımız nağılların əksəriyyəti güclü redaktə olunub. Onsuz da nağıllar həmişə gözəllik və çirkinliyin qovşağında və bu iki qüvvənin rəqabəti şəraitində yaranıb. Burda həmişə erotika da, qanlı döyüş səhnələri də, zorakılıq və göy yaşları da olub. Çünki nağıl dünyanı olduğu kimi əks edə bilən jarnlardan biridir. Keçmişin nağılları bu günün uşaqlarına yaramırsa bəlkə yeniləri yaranmalıdır? Amma qorxuram ki, dünya xalqlarının personajları da milli «redaktədən» sonra bizim televiziya «qəhrəmanlarımız» kimi məthnamələr oxumağa başlar...